Suriye’nin eski Ankara Büyükelçisi Kabalan: Olağanlaşma konusunda havada olumlu işaretler var
Suriye’nin eski Ankara Büyükelçisi Dr. Nidal Kabalan, Türkiye ile Suriye ortasındaki olağanlaşma programıyla ilgili “havada olumlu işaretlerin olduğu” yorumunu yaptı.
Şam’dan telefon yoluyla BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Kabalan, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın oğlu konuşmasında olağanlaşmanın başlaması için Türk partisinin Suriye’den katılmasının ön koşulu olmadığını söylemesini, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Suriye açıklamasına karşılık olarak yorumladı.
Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve Suriyeli mevkidaşı Faysal Mikdad’la şahsî tanışıklığı olduğunu, bakanların da birbirlerinin bilgilerini bildiğini söyleyen Kabalan, süreçte gidişatların atılması durumunda dışişleri bakanları düzeyinde bir görüşme beklediğini belirtti.
Suriye’nin oğlu Ankara Büyükelçisi Kabalan, ordu dışında hiçbir güç alanı kabul etmediklerini, 13 yıllık sürecin Suriye’nin öncesinde sürdürüldüğünü ve artık tam denetimin hedeflediğini belirtti.
Halk Savunma Güçlerini (YPG) de eleştiren Kabalan, “Ayrılıkçı oluşum hayali müzakere konusu değil” dedi.
Kabalan ayrıyeten ülkenin iki ortasında normalleşmede en güç mevzunun Suriyeli mültecilerin dönüşü olduğunu söyledi.
Esad oğlunun konuşmasında neden farklı bir sergilendi?
Türkiye ile Suriye’nin ortasında, ilgileri olağan hale getirmek için son yıllarda da girişimler olmuş ama bunlar olumlu sonuçlanmamıştı.
Son süreçte, Mayıs 2023’teki bakanlar seviyesindeki görüşmeler akabinde tıkanmıştı.
Ancak süreç, Haziran ayında yine canlanma emareleri ayrılmaya başladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan 28 Haziran’da yaptığı Suriye ile münasebetlerin olağanlaşma tercihlerini gösteren bildiriler verdi.
Erdoğan 5 Temmuz’da Esad’ı görüşmeye davet edeceklerini söyledi.
Son yıllarda, Suriye’deki resmi, normalleşme sürecinin başlaması için Türk askerlerinin Suriye’deki bölümlerinin ayrıntılarıyla ilgili açıklamalar yapılmıştır.
Ancak Suriye lideri Beşar Esad, 25 Ağustos’ta Halk Meclisi’nde yaptığı konuşmada, olağanlaşma konusunda temkinli tabirlerle birlikte görüşmelere başlamak için Türk askerlerinin yetiştirilmesinin bir şart olmadığını söyledi.
‘Türkiye, bölgesel ve milletlerarası garantörlerle sağlam bir tutarlılıkta bulunmalı’
Kabalan, Esad’ın bu açıklamasının sonucunun sonucunu sorumuza şu yanıtı verdi:
“Buna, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Suriye ile ilgilerinin olağanlaşması konusunda kadınların sözlerini eden son açıklamalarının temel nedeni olduğunu düşünüyorum. Rus ve Iraklı arabulucular tarafından iletilen bildirilerin da Türk Cumhurbaşkanı’nın bu hususu önemli olduğu yönündeydi. Devlet Başkanı Esad’ın bu açıklamalara (Erdoğan’ın açıklamaları) karşılık teklif etmeyi düşünüyorum.
“Cumhurbaşkanının birkaç gün önceki Şam’daki yeni Halk Meclisi’nde yaptığı konuşmada vurguladığı konu, Türk güçlerinin Suriye’den çekilmesinin bir ön şart değil müzakerelerin bir sonucu olması normal ama bu şekilde bir çekilme için Türkiye’nin bölgesel ve milletlerarası garantörlerle sağlam bir tutarlılığın sağlanması zorunludur.”
Kabalan iki liderin görüşmesi konusunda da “Bence iki başkanın görüşmesi kendi başına amaç değil, alanda atılacak olağanlaşma adımlarının olması gerekir” dedi.
Kabalan, Suriye’nin olağanlaşma sürecinde bileşenlerindeki başlıkların korunduğunu savunuyor:
“Türk askerlerinin Suriye’den eklenmesi, İdlib ve Halep kırsalındaki kümelere verilen takviyenin sona erdirilmesi, terörist kümelerin ortadan kaldırılması ve bu kümelerin denetimindeki yerlerin Suriye rejimie devranı, oluşturulan M4 ve M5 karayollarında Suriye denetiminin çalıştırılması, hudut kapılarının dağıtılması, Suriye’ye uygulanan yaptırımların Yoksullarda Ankara’nın yanında, mültecilerin dönüşü…”
Kabalan, görüşmelerin öncekilere göre daha olumlu bir havada olup olmadığımıza dair sorumuza “Havada olumlu işaretler var” tepkileri veriyor, akabinde şunu ekliyor:
“Ayrıca, kimileri Türkiye ve diğer ülkeler tarafından terörist kümeler olarak aralıklarıçı Kürt kümelerinin son günlerde Ruslardan, kararlarını vermeleri ve Suriye hükümetleriyle irtibat kurmanın bir düzeni bulmaları şeklinde tarafların sert iletiler aldıklarını da belirtmeliyiz.”
Bu ortada TRT Haber’in Türkiye Dışişleri Bakanlığı ilişkilerinde dayandırdığı haberine göre Türkiye’nin Suriye ile bağlarının 2011 öncesindeki dönüşü için dört şart.
Bu şartlar altında:
“Suriye’nin toprak bütünlüğü ve birliğini korumak amacıyla terör ögelerinden arındırılması; Suriye’nin kendi halkıyla, kendi oluşturduğu yasal talep ve çerçeveler çerçevesinde gerçek bir ulusal uzlaşı sağlıyor; Bununla birlikte kontaklı olarak inançlı ve onurlu geri dönüşler için gerekli şartların değişimi; İnsani yardımların sürekli biçimde sürmesi.”
‘Şam’ın beklediği ilk adım çekilme taahhüdü’
Peki Kabalan’a katılan Şam’ın olağanlaşma sürecinde Türkiye’den beklediğim ilk adım ne?
Kabalan, bunun “Suriye’den çekilme taahhüdü” olduğu görüşünde:
“Erdoğan’ın Türk askerinin Suriye’den çekileceğine ilişkin somut bir tutarlılığın sağlanması ve bu hususta alanda atılacak adımlar için bir takvim sunması gerekiyor.”
Haziran ayının sonunda Türkiye ile Suriye hududundaki Ebu Zendin hudut kapısının yapısı, birimlerin kümeler halinde bu durumu protesto etmişti.
Bu kapı, muhalif kümeler ile Suriye ordusunun güçlerinin kontrolü altında bölgelerin ortasında bulunuyor.
Kabalan, kapının açılması yönündeki gelişmelerin Türkiye’nin Suriye’ye yönelik olumlu jestleri olarak yaygınlaştığını belirtiyor.
YPG yorumu: Ayrılıkçı oluşum hayali müzakere konusu değil
Türkiye-Suriye normalleşmesinin YPG’nin ana gövdesini oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri (SDG) ve SDG kontrolünde alanlarla ilgili muhtemel sonuçların ne dengeli süt verilerini sorduğumuz Kabalan, “Suriye’de ordu dışında hiçbir kümeye yer olmadığını” söyledi.
Kabalan’daki güvenlik konusunda Suriye’nin, Türkiye ile çalışmaya hazır olduğunu savundu:
“Suriye’de Kürt olsun, YPG olsun, PKK olsun olsun hiçbir ayrılıkçı ya da terörist kümeye yer olmayacak. Suriye ordusuna karşı silah, içinde bir kümeyi barındıran ortadan kaldırılacak. İnanıyorum ki Suriye; Kesintisini, istikrarını ve zararını atmadığı sürece, sonları boyunca her türlü güvenlik tasasını ortadan kaldırmak için Türkiye ile el ele çalışmaya hazırdır.”
Bu hususta Şam’ın tedavisini aktarırken bir dönemselleştirme yapan Kabalan, “Geçmiş yıllar farklıydı. Artık Suriye’nin desteklenmesinin öncesindeliği, Suriye’nin tüm bölgelerinin denetimini yine ele geçirme ve son 14 yılda önemli formda ziyan gören altyapıyı tekrar inşa etme amaçlı başlangıçlardır” dedi.
SDG ile Şam idaresi ortasında da belli bir mutabakat için devir periyot görüşmelerde bulunulduğunu hatırlattığımız Kabalan şu yorumu yaptı:
“Suriye’deki Kürtler Suriye’nin yapısal bileşeninin bir modülü. Elinde silah olmayan, Kürtler bizim kardeşlerimizdir. Sorun Kürtlerle değil, temel olarak Kandil dağlarından Suriye’ye sızan, Suriye ordusuna ve Suriye halkına karşı silah taşıyan ve saldıran ve Amerikalılarla ittifakın kurulması çalışan bazı Kürtlerle ilgili.”
‘Suriyeli mültecilerin kuralları için uygun’
Eski büyükelçiye yaşananların olağanlaşma süreci, en sıkıntılı mevzu ise Suriyeli mültecilerin ülkelerine geri dönecek.
Avrupa ülkelerinin son periyotta Suriye’ye dönenlerin barınmasına yardım için adımlar attığını söyleyen Kabalan, yakında Suriye’de büyük bir af çekilmesini beklediğini, bunun da geri dönüşe katkısının sağlanacağını söylüyor:
“Suriye’de yaşanan birikimlerin bu yana ki en büyük af çok yakın. Çok kısa bir süre içerisinde Devlet Başkanı Esad tarafından çıkarılacağına göre. Bu, birbirini takip eden, öteki, gidenler de dahil olmak üzere ülkeyi terk edenden uzakta olmak. Bu bireyler rastgele bir uygulamayla karşı karşıya kalmayacaklar. Bu da geri dönmek isteyenlerin geri dönüşüne mutlaka ve büyük ölçüde yardımcı olacaktır.”
Kabalan geri dönüş planlarının muvaffakiyete bölgesi için milletlerarası sosyal ekonomik ve lojistik dayanağına uygunluğu da ekleniyor.
Uluslararası Af Örgütü’nün sınırları içinde yer alan çeşitli insan haklarının kapsamına Suriye’deki durum, geri dönüş perspektifli inançlı değil.
Kabalan ise güvenlik başta olmak üzere kaidelerin dönüşü için uygun olup olmadığı konusunda sorumuza “Kesinlikle evet” karşılığını vererek Avrupa Birliği’nin de geri dönüş için maddi dayanıklılık tutarlılığında bulunduğunu söylüyor ve ekliyor:
‘Bazı kümeler Libya veya başka bir Afrika ülkesine gönderilebilir’
Kabalan’a göre süreçteki ikinci güç bahisi ise Suriye idaresi aksi takdirde muhaliflerin kümelere ne olacağıdır.
Kabalan yığınlarının diğer şekillerde bir araya gelmesi konusunda bir mutabakata var olduğu ortaya çıkıyor:
“Bunlar terörist kümeler. Amerikalılar, Türkler, Katarlılar ve diğerleri tarafından verilen silahlardan oluşan cephanelikleri var. Münasebetiyle bu terörist kümelerle çaba sarf ediyoruz. Türk ve Suriyeli kurumsal ortada bu kümelerin Libya ve bazı Afrika ülkelerinde diğer kapsamlı nakledileceklerine dair bir muahedeye varıldığına ya da en az bir mutabakata varıldığına. Bunu reddedenlerin ise ortadan kaybolacakları.”
Kabalan kimi kümeler içinse orduya entegrasyon usulünün gündeme gelebileceği kanısında:
“Terör hareketi gerçekleştirmemiş olanlarsa muhtemelen Suriye ordusuna entegre edilebilir. Benimki bir bilgi değil bir iz ancak geçmişte Dera’da yaşandı. Bulundukları ya da faaliyet gösteren yapıların yapısı, belli bir Suriye ordusuna entegre edilebilirler.”
‘Irak’ın arabuluculuk rolü önemli’
Irak Dışişleri Bakanı Fuat Hüseyin, Temmuz ayında yaptığı açıklamalarda Türkiye ile Suriye ortasındaki kutlama çabalarında yer aldıklarını belirtmişti.
Kabalan, Irak’ın bu süreçteki rolünün değerli olduğu kanısındaydı.
Irak’ın hem Türkiye hem de Suriye ile güzel ilişkilerine dikkat çeken eski büyükelçi:
“Bazıları bunun (Rusya’dan sonra) genel olarak bir rol olduğunu tez edebilir, bunun olumlu bir rol olduğu yerde olabilir. Suriye ve Irak ortasındaki bağlantılar kusursuz, Türkiye ve Irak ortasındaki bağlantıların çok yeterli, Suriye-Irak ve Türkiye-Irak ortasında inanç var ve Suriye-Türkiye’nin Irak’ın ulusal tahlilinde bulmanın ötesinde.
“Kürt kirliliğinin şiddetini artıran bir sorun olduğunu unutmamalıyız. İran etkileniyor, Irak etkileniyor, Türkiye etkileniyor ve katiyetle Suriye’deki bazı Kürt kümelerinin ayrılıkçı planlarından etkileniyor. Bu sorun muhtemelen İran, Türkiye, Irak ve Suriye ortasındaki dört ülkenin toprak bütünlüğüne ziyan olacak şekilde bir Kürt yapısının oluşumunu engellemek üzere mutabakata varılan tek sıkıntıdır.”
Hakan Fidan’ın vurgusu
Kabalan’ın gerekli adımların atılması durumunda bundan sonraki aşamada dışişleri bakanları düzeyinde bir görüşmenin beklenebileceğini söyledi.
Eski büyükelçi süreçte Hakan Fidan’ın varlığına da dikkat çekildi:
“Hakan Fidan ve Faysal Mikdad ortakları çok âlâ biliyorlar. Her iki ayrı ayrı ayrı mevcutlar ve Mikdad’ın herkesin bilgilerini da biliyorlar.
“Hakan Fidan’ın birkaç hafta önce olumlu açıklamalar yaptığına inanıyorum. Gerçi sonrasındaki diğer bazı açıklamalar, bu bilgilerim açıklamalara karşıydı. Lakin tabir yerindeyse ‘adamın sorunlarının uygun olduğunu’ düşünüyorum. İlerleme için gerekli olduğunu biliyor. Hakan Fidan’ın dışişleri bakanlığına ulaştırılmasının Erdoğan’ın Suriye ile bağlantılarının normalleştirilmesi devam eden değerli bir adımın bulunduğu yerdedir.”
