Saklı kalan travmalar

Gizli Kalan Travmalar

Bazı kimseler, geçmişte yaşadıkları bir felaketi, travma kategorisinde değerlendirmezler. Bu bireyler, olup bitenleri ya hayatın bir kesimi olarak görürler ya da yaptıkları bir berbatlığın sonucunda kendilerine verilen bir ceza üzere yorumlarlar. Bu da göstermektedir ki, sarsıntı geçiren herkes, önemli bir durumla burun burna geldiğini fark edemeyebilir. Hatta yardım almak için gittiği uzmana bu olaydan bahsetmeyi düşünmeyecek bir noktada bile bulunabilir.

Karşılaştığı travmatik hadisenin izlerini bilinçaltında taşısa da, vakit zaman sergilediği birtakım tavırlar, bu yaşantıların ipuçlarını vermektedir. Mesela, bedeninde bir uzvunu keserek kendine acı veren birinin, bu davranışı geçmişte yaşadığı travmatik olaya bağlı olarak nükseden külfetli periyodunda gerçekleştirmesi, rastlantısal değildir. Bununla birlikte, kendine ziyan verme üzere insanı olumsuz durumların, travmatik yaşantının hatırlanmasıyla gerçekleşmeyeceğini de vurgulamak gerekmektedir. Çünkü bazen travma, görsel yanıyla hatırlanamasa da, duygusal tesirleri itibariyle ıstıraba sebep olabilir. Bunun üzere direkt bir hatırlatıcı olmamasına karşın, olayın somatik yani fizikî boyutu, olay sırasında hissedilen acı ve ağrılar, öbür vakitlerde da tekrarlayabilmektedir. Bu noktada travmanın yalnız resimsel anımsatıcılarla bağlantılı olduğu önyargısı, bizi öbür tıp hatırlatıcılara dikkat etmekten alıkoyar.

Gizli Kalmış Travmaların Belirtileri

Gizli kalan travmanın çok şiddetli olduğu durumlarda, travmayı yaşayan bireylerin uzmana başvurma sebepleri çoğunlukla “disosyasyon” denilen hafıza boşlukları ve kendi kimliğinin dışına çıkma tecrübeleri olarak isimlendirebileceğimiz “depersonalizasyon” biçimindeki semptomlardır. Mağdur bu durumun belirtisi olarak, belli bir vakit diliminde ya da yer de, yaşadıklarının bir kısmını yahut hiçbirini hatırlamadığını söz eder. Ayrıyeten, bu kimsenin kişiliği ile uyumsuz davranışlar sergilediği de görülebilir. Mesela, saatler boyunca otomobil kullanabilir, bir diskodan başkasına gidebilir, marketten bir şeyler çalabilir, yahut yakınındaki insanlara karşı saldırgan tavırlar içine girebilir. Yeniden küçük yaşlarda cinsel tacize uğramış bir bayan, başına geleni hayal meyal hatırlayabilir yahut kendini soyutlayarak bir oburunun yaşadığı bir olay üzere anlatabilir. Bu anıyı tetikleyecek bir uyaranla karşılaştığında, yakınlarına yönelik öfke patlamaları ya da davranışlarının sebebini açıklayamayacak, hatta hatırlamayacak bir noktada olması ihtimal dahilindedir. Marketten bir şeyler çalan kişinin, çaldığı anı ve çalma aksiyonunu muhakkak belgisiz hatırladığını söylemesine yahut olayı bir sis perdesinin gerisinden izlediğini tabir etmesine şahit olabiliriz.

“Disosyasyon” denilen hafıza boşluğu yaşama ya da kimliğinin dışına çıkma tecrübelerinin çok formunda, çoklu kişilik olarak bilinen durum görülür. Travmatik olayın çok şiddetli biçimde yaşanması durumunda mağdur, olayın oluşunu o kadar dehşet verici usulde yaşar ki, onu yok saydığı bir kişilik yaratır. Buradaki savunma düzeneğinin maksadı, bu müthiş hadiseyi bir diğerinin başına gelmiş üzere algılayarak unutmaya çalışmaktır. Mağdurun kendinden bile sakladığı travma, asıl kişiliğinden zımnî olarak diğer bir kimlikte yaşanır ve böylelikle kişi, kendisini olayın dehşetinden korumuş olur. Günümüzde çoklu kişilik hadiselerinin, sanıldığından fazla olduğu düşünülmektedir.

Gizli kalmış travmatik yaşantıya işaret eden başka bir durum da, ani kişilik değişimleridir. Gizli travmatik yaşantının tekrarlaması ya da tetiklenmesi sonucunda, kişinin hayat usulünde, davranış biçiminde ya da ömür bedellerinde çarpıcı değişimler olabilir. Bunun sonucu olarak sakin birinin asabi bir yapıya büründüğü, ailesini önemseyen kişinin dışarıya yöneldiği ya da çapkınlığa başladığı, arkadaşları ile vakit geçirmeye düşkün bir insanın boş vaktinin birçoklarını meskende kitap okumakla geçirdiği, dinî kıymetlere değer veren bir kimsenin din tarafından uygun görülmeyen davranışlar içine girdiği gözlenebilir.

Belirli bir fizyolojik nedene bağlı olmayan ağrılar da geçmiş travmatik yaşantıların habercisi sayılabilir. Polislik, askerlik üzere meslek kollarında ve Asya, Ortadoğu üzere kimi kültürlerde, ruhsal külfetler ve duygusal dışavurumlar toplumsal manada kabul hudutlarının dışındadır. Bu kümelerdeki beşerler, toplumsal baskının tesiriyle duygusal badirelerini yansıtmamaları ve kaygılarını tabir etmemeleri gerektiğini vakit içinde öğrenirler. Somatik şikayetler ise toplumsal kabul kapsamındaki şikayetlerdir. Bu kümedeki insanların bilinmeyen kalmış travmatik etkilenmelerini, daha çok somatik biçimde aksettirdikleri görülür.

Aramızda kendilerini her durumda “kurban” olarak gören beşerler vardır. Aslında bu çeşit beşerler, verdikleri kararlar ve yaptıkları davranışlarla, sonuçlarının kaçınılmaz bir biçimde olumsuz olacağı durumlara kendilerini kaptıran kimselerdir. Bu bireylerin, geçmiş travmalarında kendilerine -mecburen- biçilmiş rolü, tekrarladıklarını görebiliriz. O rol, o derece benimsenmiştir ki, diğer alternatiflerin varlığı algılanamaz. Birtakım durumlarda ise, -gelişimsel öyküde tam aksisi olmaktadır- travmatik yaşantıya sahip kimsenin, son derece başarılı ve mükemmeliyetçi kimliğe dönüştüğüne şahit oluruz. Bu durumdaki birisi, geçmişte yaşadığı travmatik tecrübe sonucunda hissettiği değersizlik hissini düzeltmeye çalışıyor üzeredir. Yalnız bu evrede hem mağdur, hem mağdurun yakınları, hem de uzman için aldatıcı olmaya son derece müsait nokta; başarılı bir insanın geçmişinde travma olamayacağına ya da bir kişi nitekim travmatize olduysa, hayatında başarılı taraflarının kalmayacağına ait yanlış inançtır.

Yrd.Doç.Dr. Klinik Psikolog Ercüment DOĞAN