Premenstrüel sendrom: duygusal ve davranışsal değişimler
Menstrüasyon ergenlik ile başlayan üreme döngüsünün bir kesimidir. Basitçe, vücudunun muhtemel bir hamilelik için kendini hazır hale getirmesi olarak da tanımlayabiliriz. Yaklaşık her 28 günde bir tekrarlanan bu sürece ise menstrüel döngü ismi verilir. Bu döngü kendi içinde birtakım kademeler içerir.
Yumurtalardan sağlıklı olan bir yumurtanın olgunlaşması ile ovulasyon başlar ve yumurta, rahme yanlışsız yol alır. Bu esnada östrojen hormonu tepe yapar ve böylelikle embriyonun olgunlaşması için uygun ortam hazırlanır.
Ancak bir sonraki fazda (luteal faz) östrojen düşmeye başlar. Progesteron isimli hormon, rahmi döllenmiş olan yumurta için titizlikle hazırlar. Şayet yumurta döllenmezse, östrojen ve progesteron düzeyleri azalır ve döllenmiş yumurta için kalınlaşmış rahim, regl boyunca bedenden atılır.
Östrojenler hem erkek hem bayanlarda bulunmakla birlikte, üreme yaşında bayanlarda düzeyleri çok daha yüksek olan, adet döngüsünde rol oynayan bir çeşit hormondur. Ruh hali, zihinsel durum ve hafıza üzerinde tesiri vardır. Östrojen hormonu, beyinde serotonini artışını uyararak huzur, memnunluk, sevinç ve sakinlik verir ve toplumsal davranışları tesirler. Östrojenin tepe yaptığı yumurtlama günlerinde ve 1 hafta öncesinde bayanlar daha toplumsal, canlı, hareketli, insan bağlantılarında daha başarılı, motive, konuşkan, özgüvenli olabilirler. Tıpkı vakitte testosteron da bu devirde artış gösterir ve cinsel istek artar. Evrimsel model bu davranış değişikliklerinin, çiftleşme ve döllenme bahtını arttırmak (evrim süreci ve kuşağın devamını sağlamak) maksadıyla ortaya çıktığını söyler.
Luteal faz boyunca menstrüasyon başlayana dek regl öncesi sendromu (PMS) dediğimiz fizikî, somatik, bilişsel, duygusal ve davranışsal belirtiler yaşanabilir. PMS döngüsel bir bozukluktur. Bu belirtiler her bayan için farklılık gösterebilir ve her bayan PMS’e sahip olmayabilir. PMS tanısı için jinekolojik bulguların, sıvı istikrarının, iştah, uyku, ağrılar ve ruhsal semptomların bir bütün olarak kıymetlendirilmesi gerekir. Şahısta hem fizikî hem ruhsal belirtilerin birbirini izleyen 3 adet periyodunda de bulunmalıdır Semptomlar öteki bir teşhis ile açıklanamıyorsa ve belirtiler kişinin günlük yaşantısını, bedensel ve ruhsal yaşantısını bozacak biçimde oluyorsa PMS tanısı konulabilir.
Regl periyodundan evvel, çok yeme isteği, aşerme; evvel tatlı, sonra ekşi, tuzlu yeme isteği görülebilir. Bunun sebepleriyle ilgili; bedendeki hormon değişiklikleri nedeniyle bedenin daha fazla güce muhtaçlık duyması ve serotoninin azalması biçiminde açıklamalar vardır. Münasebetiyle beden, öteki günlere nazaran daha fazla kaloriye gereksinim duyabilir.
Davranışsal belirtiler: Yorgunluk, çok ahenge yahut uykusuzluk, baş dönmesi, cinsel istekte değişiklik, iştahta artma (Tuzlu yahut tatlı yiyeceklere çok istek duyma) yahut azalma vb.
Psikolojik belirtiler: İrritabilite, kızgınlık, depresif ruh hali, ağlama, anksiyete, gerginlik, konsantrasyonda azalma, unutkanlık, zihin bulanıklığı, huzursuzluk, yalnızlık, öz hürmette azalma, şiddete eğilim vb.
Fiziksel belirtiler: Baş ağrısı, göğüslerde şişkinlik ve hassasiyet, sırt ağrısı, karın ağrısı ve şişkinlik, kilo alma, kollar ve bacaklarda ağrı, ödem, mide bulantısı, kas ve eklem ağrısı, akne vb.
BAŞ ETME
Bazı usuller ile bilhassa hafif ve orta şiddetli PMS belirtileri hafifletilebilmektedir.
Diyet Değişikleri: Alkol, kafein (çay, kahve, kola), çikolata alımını sonlandırmayı ya da azaltmayı içine alan diyet değişimi yapılmalıdır (özelliklede menstrüasyonun luteal fazında) (Demir ve ark. 2006).
-Doktora danışarak vitamin ve mineral takviyesi alınabilir.
Gevşeme Antrenmanları: Gevşeme tekniklerinden meditasyon, yoga ve masaj üzere formüller PMS’si olan bayanlarda faydalıdır (Braverman 2007).
-Kişinin PMS periyodu dışında, gündelik hayatında yaşadığı meseleler, bu devirde artmış halde ortaya çıkabilir. Bu nedenle duygusal/davranışsal belirtilerin sırf PMS’ten kaynaklandığını düşünmek aldatıcı olacaktır.
-Duygu düzenleme maharetleri, psikoterapide vücut odaklı bütüncül çalışmalar, bu şahıslar için yararlı olabilmektedir.
-Yeterli ve sistemli uyku gevşemek için değerli bir faktördür (Braverman 2007, Indusekhar et al. 2007).
-Düzenli antrenman, endorfin hormonunun azalmasını engelleyerek belirtileri hafifletebilir. Duygudurumu düzenlemeye yardımcı olur.
Bir tecrübe takvimi oluşturarak belirtileri not almak, bireyde nelerin PMS belirtilerini arttırdığı/azalttığını manaya konusunda yardımcı olabilir.
Yapılan araştırmalar, sigara kullanımının PMS belirtilerini arttırdığını gösteriyor. Sigara kullanımını bırakma konusunda davranış müdahaleli terapiler epeyce tesirli olabilmektedir.
Araştırmalar, hafif ve orta şiddetli PMS belirtileri için bilişsel davranışçı terapi müdahalelerin tesirli olduğunu gösteriyor.
Şiddetli PMS yaşayan, semptomlarıyla baş edemeyen ve hayat biçimi olumsuz istikamette etkilenen bayanlar bir uzmanın denetimi altında medikal tedaviden yararlanmalıdır.
KAYNAKÇA
Öztürk S, Tanrıverdi D. Premenstrual Sendrom ve Baş etme, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 2010, 13(3), 57-61.
Süer N. Premenstrual Sendrom, Göztepe Tıp Dergisi 23(3),76-80, 2008.
Fuxjager, M. J., Eaton, J., Lindsay, W. R., Salwiczek, L. H., Rensel, M. A., Barske, J., Sorenson, L., Day, L. B., & Schlinger, B. A. (2015). Evolutionary patterns of adaptive acrobatics and physical performance predict expression profiles of androgen receptor – but not oestrogen receptor – in the forelimb musculature. Functional Ecology, 29(9), 1197–1208.
Sharma, K., Kansal, A., & Chopra, S. (2013). Premenstrual syndrome, body fat and bitter taste receptor yeniden TAS2R38 among adult Kullu females of Himachal Pradesh, India. Anthropologischer Anzeiger, 70(2), 203–219. http://www.jstor.org/stable/24253004
Lobmaier, J. S., Fischbacher, U., Wirthmüller, U., & Knoch, D. (2018). The scent of attractiveness: levels of reproductive hormones explain individual differences in women’s body odour. Proceedings: Biological Sciences, 285(1886), 1–7. https://www.jstor.org/stable/26545371
Summer BE, Fink G. Estrogen increases the density of 5-hydroxytryptamine(2A) receptors in cerebral cortex and nucleus accumbens in the female rat. J Steroid Biochem Mol Biol. 1995. Jul, 54(1-2), 15-20.
