Obsesif kompulsif bozukluğun tedavisinde bilişsel davranışçı terapi
GİRİŞ
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), sıklıkla rastlanılan ve bireylerin fonksiyonelliğini olumsuz etkileyen bir hastalıktır (Dilbaz ve Karamustafalıoğlu, 2008). Çoğunlukla çocukluk ve ergenlik periyotlarında başlayan ve çeşitli bozukluklarla birlikte görülen bir yapıdadır (Diler vd., 1999). Hem sık rastlanan bir rahatsızlık olması hem de gündelik yaşantıyı ve bağlantıları olumsuz etkilemesi nedeniyle bu alanda yapılan çalışmalar giderek artmaktadır. Ayrıyeten 2019 yılında dünya genelinde meydana gelen COVID-19 salgınının yol açtığı sonuçlar, ilgili alan çalışmalarına yeni bir gündem oluşturmaktadır (Okray, 2021).
Kuramsal olarak farklı yaklaşımlarla ele alınabilen OKB genel haliyle, istenmeden gelen, bireyde düşünceye neden olan yineleyici fikirler (obsesyonlar) ve bu fikirlerin yol açtığı tasayı azaltmak hedefiyle yapılan zihinsel hareketlerle ya da yineleyici davranışlarla (kompulsiyonlar) ortaya çıkan bir bozukluk olarak tanımlanabilir (APA, 2013). Yapılan araştırmalar OKB’nin bilişsel ve davranışsal nitelikleri olan heterojen bir bozukluk olduğunu, obsesif ve kompulsif belirtilerin tedavisinde hem ulaşılabilirliği hem de avantajları hasebiyle bilişsel davranışçı terapinin (BDT) tesirli olduğunu ortaya koymaktadır (Şafak vd., 2014).
Bilişsel davranışçı terapi (BDT), bireyin ahenk bozucu davranış ve hislerinin, öğrenme kuramları ve bilişsel psikoloji prensipleriyle değiştirilmesidir (Duman, 2019). OKB tedavisinde BDT, bilişler ve davranışlar üzerinde değişiklik yaparak obsesyon ve kompulsiyonları azaltmayı emeller (Şafak vd., 2014). Bu terapi yolunda, kişinin fikir yapısının etrafına ve yaşadığı olaylara nasıl reaksiyon vereceğini belirlediği tabir edilir. BDT’de hastayla terapötik bağ kurularak bilişsel ve davranışçı tekniklerle hasta tedavi edilir (Göveç ve Başgül, 2017). Tedavide en ağır biçimde kullanılan teknikler, kademeli olarak maruz bırakma ve reaksiyonun önlenmesidir (Öner vd., 2016). BDT’nin semptomlarda besbelli derecede azalma sağlamasının yanı sıra, bireye sağladığı kazanımlar tedavi sonrasında da artarak devam etmektedir (Şafak, 2012).
Bu çalışmada literatürde yer alan bilimsel çalışmalar da göz önüne alınarak OKB tedavisinde BDT’nin aktifliğine yönelik inceleme gerçekleştirilmiştir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk
Obsesif ve kompulsif bulguların varlığı insanlık tarihi kadar eskidir. Bu belirtilere işaret eden davranış örnekleri çok eski din kitaplarında bulunmaktadır. Literatürde OKB birinci olarak batı tıbbında 16.yy’da Orta Çağ’da, dine küfür gibisi fikirleri olan insanların içlerine şeytani ruhların girmiş olduğu niyetleri ile görülmektedir. Edebi örnekleri de Shakespeare’ın ünlü yapıtındaki kahramanın suçluluk hissini obsesyon ve kompulsiyonlara dönüştürdüğü ünlü yapıtında görülmektedir (Şimşek, 2018).
İlgili alan yazında obsesyon ve kompulsiyon tarifleri birinci olarak Esquirol tarafından 1838 yılında incelenmiş ve bireylerin istem dışı, engellenemez ve dürtüsel aksiyonları olarak tanımlanmıştır (Zayman, 2016). 1866 yılında ise birinci obsesyon terimi Morel tarafından kullanılmıştır. Janet ‘psikasteni’yi obsesyon ve kompulsiyonlardan oluşan tablo olarak tanımlamış, Freud ise ruhsal neden ve psikodinamik yapının farkına dikkat çekerek fobik nevrozu ile obsesif kompulsif nevrozu başka olarak ele almıştır (Şimşek, 2018). Freud obsesyonların saldırgan ve cinsel dürtülerden kaynaklandığını ve bu dürtülerin yarattığı dertle baş etmek için gerileme ve karşı reaksiyon kurma üzere savunma düzeneklerinin kullanıldığını lisana getirmiştir (Zayman, 2016).
OKB birinci olarak Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM III) ile sınıflandırmalara girmiştir. Daha sonraki yıllarda yayınlanan DSM-IV’te ise ‘Anksiyete Bozuklukları’ başlığı altında yer almıştır. Son olarak DSM-V’te bu başlık altından çıkarılarak ‘Takıntı Zorlantı Bozukluğu (Obsesif Kompulsif Bozukluk) ve Alakalı Bozukluklar’ sınıflandırması altında ele alınmıştır.
2013 tarihinde yayınlanan DSM-V’e nazaran OKB, istenmeden gelen, şahısta gerilime neden olan takıntılı niyetler ve bu fikirlerin neden olduğu tasayı azaltmak için yapılan takıntılı, zihinsel aksiyon ve kurallarla ortaya çıkan bir bozukluk olarak tanımlanmıştır (APA, 2013). Hastalığın temelinde, obsesyon ve kompulsiyonlar yer almaktadır. Obsesyonların temel özelliği, istenmeyen lakin yineleyici bir biçimde şuuru meşgul eden nitelikte olmasıdır. Bunlar, iradeyle uzaklaştırılamayan, daima tekrarlayan ego-distonik kanılar ve dürtülerdir. Kompulsiyonlar ise muhakkak bir ritüel biçiminde ya da kurallar halinde tekrar eden bir ezayı azaltma maksadı içeren davranışlardan oluşmaktadır (Morrison, 2019). Haz gayesi içermeyen, obsesyonların ortaya çıkardığı tasayı azaltmak için yapılan davranışlar ya da zihinsel hareketlerdir (Zayman, 2016). En sık rastlanan obsesyonlar kirlenme, saldırganlık, cinsel ve simetri obsesyonlarıdır. En çok görülen kompulsiyonlar ise yıkama, denetim etme, düzenleme ve sayma kompulsiyonlarıdır (Güllüoğlu, 2015). Ritüeller olarak bilinen kompulsiyonlar tekrarlayan davranışları ya da zihinsel aksiyonları kapsar. Yalnızca obsesyon ya da kompulsiyonların bulunduğu hastaların yanı sıra hem obsesyon hem de kompulsiyonların bulunduğu hastalar çoğunluktadır (Zayman, 2016).
Obsesyonlar kişinin korkusunu artırır ve kişi bu tasadan kurtulmak için tekrarlayıcı hareketlere yönelir. Şayet kişi bu durumda kompulsiyonlara karşı direnç gösterirse derdi artar. OKB’si olan birey obsesyonlarının mantık dışı olduğunu bilir ve ego-distonik olduğunu hisseder. Obsesyonlar birçok vakit kişinin ömür kalitesini, fonksiyonelliğini bozar ve vakit alıcı olabilir. OKB’si olan şahısların birçoğu hastalıklarına dair iç görüye sahiptir (Yılmaz, 2018).
Araştırma sonuçları obsesyonların temelinde yatan fikirlerin kıymetinin altını çizmektedir. Bilişsel davranışçı model semptomlara, uyarandaki potansiyel tehlike, olumsuz sonuçlar ve kişinin davranışları ile ilgili kuşkuların yol açtığını vurgular (Koşe, 2010). Bu modele nazaran herkesin zihninden geçebilecek ve gerçekte korkutucu olmayan niyetler, şartlanmayla bireyde tasaya ve külfete sebebiyet vermektedir. Bu fikirler sebebiyle dert yaşayan birey kaçınma davranışları sergilemektedir. Kişi için obsesyonlar öğrenilmiş hareketler, kompulsiyonlar ise tasayı yok etmek için öğrenilmiş davranışlardır (Yılmaz, 2018).
Yapılan araştırmalar OKB’nin 18 yaşlarından evvel başladığını ileri sürmekle birlikte birinci kompulsif davranışların 2 yaş üzere çok erken bir devirde de görülebildiğini ortaya koymuştur. Birtakım araştırmalarda ise OKB’nin birinci 21-30 yaş ortasında ortaya çıkmış olduğu ileri sürülmüştür (Güllüoğlu, 2015).
OKB’nin yaygınlığı ismine yapılan araştırmalar, bireyin bir yakınma ve hastalık belirtisi olarak getirmedikçe OKB’nin ortaya konmasının güç olduğunu ve bundan ötürü sıklık ve yaygınlığının saptanmasının güç olduğunu ileri sürmüştür. Hastaların ağır fonksiyon bozukluğu ortaya çıkıncaya kadar tedavi talep etmemeleri, yaşadıkları durumları düzeltilemeyecek bir alışkı olarak yorumlamaları, OKB’nin tanılamasını zorlaştırmaktadır. OKB’nin, bireyin fonksiyonelliğini olumsuz etkileyen hastalıklar ortasında değerli bir yere sahip olduğu ileri sürülmüştür. Literatürde yapılan araştırmalar OKB’nin görülme sıklığı bakımından erkek ve bayan ortasında büyük bir farklılık göstermediğini ortaya koymuştur (Şafak, 2012).
OKB olgularının kimilerinde kalıtsal özellikler görülürken, kimilerinde buna rastlanmamaktadır (Vardar, 2000). Etiyolojisine ait incelemelerde, genetik geçişlerin yanı sıra kimi nörotransmitterlerin rolü ele alınmaktadır (Karaman vd., 2011). Sigmund Freud bahse psikoseksüel gelişim basamakları çerçevesinden yaklaşır. Obsesyon nevrozunun nedenlerini, bu gelişim basamaklarından birinde (anal dönem) yaşanan fiksasyon ya da bu periyoda gerileme formunda açıklar (Geçtan, 2017). Davranışçı kuram OKB’nin korku-kaygı yansısı ile kaçınma davranışıyla ilgisini öne çıkarmakta, bilişsel yaklaşım ise olayların yorumlanma biçimini odağa almaktadır (Demirsöz, 2022).
OKB hastalarında bir telaş bozukluğunun eş vakitli olarak görülme mümkünlüğü epey yüksektir (Morrison, 2019). OKB’de eşlik eden ek teşhislerin varlığı semptomların gidişatını ve kişinin tedaviye cevabını etkilemektedir (Güllüoğlu, 2015). OKB’si olan hastaların birçoklarında komorbid öteki bir psikiyatrik hastalığın bulunduğu ileri sürülmüştür. OKB’de en sık rastlanan komorbid bozukluk major depresyondur (Şafak, 2012). Ayrıyeten OKB semptomlarına ek olarak anksiyete ve depresif his durum belirtileri, panik bozukluk belirtileri, somatik yakınmalar, hipomanik ve manik belirtiler de görülebilmektedir (Güllüoğlu, 2015).
OKB seyrinde kültüre has öğeler görülür (Demirsöz, 2022). Münasebetiyle içinde bulunulan kültüre dair bilgi sahibi olmak terapistler için değerlidir.
Araştırmalar OKB’nin bilişsel ve davranışsal nitelikleri olan heterojen bir bozukluk olduğunu ve obsesif-kompulsif belirtilerin tedavisinde ilaç tedavisi ve BDT’nin tesirli olduğunu ortaya koymuştur (Şafak ved., 2014). Literatürde OKB tedavisi için kanıtlanmış birinci tedaviler BDT ve seratonin geri alım inhibitörlerinin (SSRI) kullanıldığı tedavilerdir (İnci vd., 2016).
Bilişsel Davranışçı Terapi
Bilişsel psikoloji bir terim olarak birinci kez 1967 tarihinde kullanılmıştır. Buna rağmen, bilişsel psikoloji tarihinde 1868 yılında Hollandalı bir fizyolog olan Franciscus Donders tarafından yapılan deneyler, bu alanda gerçekleştirilen birinci deneysel çalışmalar olarak anılmaktadır. 1878 tarihinde Almanya’da birinci bilimsel psikoloji laboratuvarını kuran Wilhelm Wundt, zihni bilimsel yol ile incelemeyi amaçlamıştır. Tecrübelerin gerisindeki belirleyici şeyin tecrübenin temel öğesi olan duyumlar olarak isimlendirilen öğelerin birleşmesiyle alakalı olduğunu savunmuştur. Akabinde John Watson yapılması gerekenin şuurla değil davranışla ilgilenmek olduğunu öne sürerek, davranışçı yaklaşımı ortaya atar (Goldstein, 2020).
Psikanalize alternatif olarak doğan davranışçılık, müşahede ve deneye dayanan bilimsel usulün psikoloji alanına girmesini sağlamıştır (Türkçapar, 2020). Ortaya çıkmasından itibaren yaklaşık 40 yıl müddetince psikanalizin gerisinde kalmış olmasına karşın, 1950’li yıllarla tesirini artırmış ve psikanalizin mevcut pozisyonunu sarsacak bir rol oynamıştır (Türkçapar ve Sargın, 2011). Bu kuramda kıymetli bir isim olan Watson, görünür, gözlemlenebilir olan davranışı inceleme alanı olarak görür. Pavlov’un köpeklerle gerçekleştirdiği çalışmalardan esinlenerek uyarıcı-tepki bağı üzerinde durur. Edimsel koşullama çalışmacılarından olan Skinner da insan davranışlarının arkasındaki artırıcı güç olarak pekiştireçlerden kelam eder. Klasik şartlanma ve edimsel şartlanma teknikleri eğitim-öğretim süreçlerinden, ruhsal bozuklukların tedavisine kadar kullanılan bir yol haline gelmiştir. Davranışların anlaşılmasındaki uyarıcı-tepki bağı uzun bir periyot psikoloji alan çalışmacılarını etkilemiştir. Dijital bilgisayarların ortaya çıkışı, yapay zeka konusunda yapılan konferanslar ve bilişsel alana yönelik çalışmalar sonucunda bilişsel alan tekrar değer kazanmıştır (Goldstein, 2020).
Bilişsel psikoloji, duyum, algı, bellek, dikkat üzere alanları bahis alır. Dünya ile ilgili bilginin nasıl edinilerek depolandığı ve nasıl düşünülerek, lisan ile söz edildiği sorularıyla ilgilenir (Solso vd., 2011).
Bilişsel terapinin dayandığı algı ve anlamlandırmalar ile bilişlerin kişinin ruhsal reaksiyonlarında tesiri olduğu unsuru, Epiktetos’un sözleriyle benzerlikler ortaya koyar (Türkçapar ve Sargın, 2011). Epiktetos, kişinin iç huzurunun ve ona ziyan veren şeylerin tekrar kişinin kendi tavırları ve inançlarıyla bağlı olduğunu tabir eder. Ona nazaran memnunluğu ve özgürlüğü sağlayan şey kişinin neyin denetim edilip, edilemeyeceğini kavramasıdır. Ömür olması gerektiği üzere sürmektedir. Ömrün olağan sürecinde meydana gelen olaylar değil onlara yüklenen manalar bireyde rahatsızlıklara neden olmaktadır (Türkçapar, 2020). Epiktetos, adeta kişinin hayat akışında bilişsel süreçlerin ehemmiyetine vurgu yapmaktadır.
Albert Bandura, toplumsal öğrenme kuramıyla etrafın tesirine değinirken, Seligman beklentilerin sonucu nasıl etkilediğini ortaya koyarak bugün hala depresyona yönelik değerli bir kuram olarak öğrenilmiş çaresizlikten bahseder. Bütün bu isimler ve ziyadesiyle birlikte bilişsel kuramın klinik alanda temelleri oluşmaya başlamıştır. Psikoterapideki karşılığını ise Ellis ve Beck oluşturur (Türkçapar ve Sargın, 2011).
Bilişsel davranışçı terapinin temelinde yer alan varsayım, his ve kanıların birbiriyle irtibatlı olduğuna yöneliktir. Rastgele bir duruma yönelik kişinin bakış açısı, bu durum karşısında gösterilen his durumunu ve davranışları da etkilemektedir (Purdon ve Clark, 2013). His, fikir ve davranışlar birbiriyle alakası bağlamında ele alınmaktadır.
İnsan, ömrü ve içinde bulunduğu çevreyi, bilişsel yapısıyla algılar, anlar ve kıymetlendirir. Bu süreç sonucunda davranış geliştirir. Bilişsel davranışçı terapi, psikolojide yer alan hem öğrenme kuramlarından hem de bilişsel psikoloji unsurlarından yararlanarak, ahenk bozucu davranışların, hislerin psikoterapi ile değiştirilmesini sağlar (Öner vd., 2016).
Klinik süreçte davranış bilimi ve bilişsel psikolojiye yönelik kıymetli kavramlara, klasik şartlanma, zıt şartlandırma, sönme, edimsel şartlanma, pekiştireç, sistematik duyarsızlaştırma, taşırma üzere örnekler verilebilir (Öner vd., 2016).
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisinde Bilişsel Davranışçı Terapinin Kullanımı
Son yıllarda OKB teşhis ve tedavisi alanında olumlu gelişmeler gerçekleşmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda OKB’nin semptomlarını azaltmak için tek başına uygulanan BDT tedavisinin, ilaç tedavisinin yahut BDT ve ilaç tedavisinin birlikte kullanımının tesirli olduğu ileri sürülmüştür. Alanda yaşanılan gelişmelerle birlikte BDT usulü hem ulaşılabilirliği hem de avantajları münasebetiyle en tesirli OKB tedavi yaklaşımı haline gelmiştir (Koşe, 2010). BDT’nin semptomlarda besbelli derecede azalma sağlamasının yanı sıra, bireye sağladığı kazanımlar tedavi sonrasında da artarak devam etmektedir (Şafak, 2012).
BDT, öğrenme kuramları ve bilişsel psikoloji unsurlarını temel alan, fikir, his ve davranış ortasındaki bağlantıya vurgu yapan bilişsel, davranışsal formüller ve sorun çözme maharetlerine yönelik bir psikoterapi yoludur (Özcan ve Çelik, 2017). OKB tedavisinde BDT, bilişler ve davranışlar üzerinde değişiklik yaparak obsesyon ve kompulsiyonları azaltmayı gayeler. (Şafak vd., 2014). Cazard ve Ferreri (2013) tarafından bireyin fonksiyonelliğinin arttırılmasında ve ömür kalitesinin güzelleştirilmesinde psikoeğitim ve BDT’nin kıymetli olduğu söz edilmiştir (İnci, Ardıç vd., 2016).
OKB tedavisinde BDT prosedürü uygulanırken birinci ve en kıymetli adım danışanı ve getirdiği semptomları uygun değerlendirmektir. Bu kıymetlendirme sonucunda tedavi formülasyonunu oluşturmak gerekir. Formülasyon, kişinin ahenk bozucu olan kompulsiyonlarının gelişmesini açıklamaya yardımcı olmak ve bu kompulsiyonlara hazırlayıcı olayların değerlendirilmesiyle klinik hipotez ortaya koymaktır. Tedavi boyunca bu hipotez üzerinden ilerleyerek onu test etmeye, geliştirmeye ve gerekli olursa yeni bir hipotez oluşturmaya devam edilir. BDT’de oluşturulan hadise formülasyonu tedavinin tesirli olması için değerlidir. Bilişsel davranışçı olay formülasyonu bir bilişsel varsayımla yani kişinin obsesyon ve kompulsiyonlarını oluşturan değişkenlerin özetlenmesiyle sonlandırılır. Formülasyon, şahıstan gelen geri bildirimler ile tedavi süreci boyunca tekrar yapılandırılarak geliştirilmesi gereken bir yol haritasıdır (Lapsekili ve Ak, 2012).
BDT, kişinin takıntılı kanılarının onun için söz ettiği mananın ne olduğuna ve o fikir karşısında meydana gelen davranışsal reaksiyona odaklanmaktadır (Purdon ve Clark, 2013). Son yıllarda OKB’nin tedavi seçenekleri ortasında maruz bırakma-yanıt tedbire (ERP) kıymetli bir tedavi metodu haline gelmiştir (Şafak vd., 2014). Maruz bırakma ve cevap tedbire tekniklerinin temelinde OKB’de belirti olarak karşımıza çıkan uyumsuz yansıların önlenmesi ve bu reaksiyonların yerine sağlıklı davranışların getirilmesi vardır. Evvel dert yaratan davranışlar maruz bırakma ile uyarılır, sonra ise tasaya reaksiyon olarak oluşan karşılıklar önlenir (Yılmaz, 2018). Maruz bırakma (exposure) korkulduğu için kaçınılan bir durumla yüzleşme manasına gelir (kirli eşyalara dokunma, dert uyandıran kanılara maruz bırakma vb.). Cevap tedbire ise kompulsiyonların ve telaştan hami davranışların ortadan kaldırılmasıdır. OKB’si olan danışanlar üzerinde yapılan ERP çalışmaları birçok hastanın semptomlarında azalma olduğunu ortaya koymuştur (Şafak vd., 2014).
Kişi takıntılı kanısını deneyimlerken rahatsızlık duyar, bu rahatsızlığı sona erdirmek için gerçekleştirilen kaçınma davranışları bireye kendini daha yeterli hissettirir. Bu süreç beraberinde kimi aksilikler getirmektedir. Bir fikirden kurtulma eforu, kişiyi o niyete karşı daha hassas hale getirir. Bunun yanı sıra, kişi kompulsiyonlarını yapmadığı taktirde de olumsuz olan hislerinin geçebileceğine dair farkındalığa sahip olamamaktadır. Meğer ki, insanın yaşamış olduğu tüm hisler bizatihi geçebilme özelliğine sahiptir (Purdon ve Clark, 2013).
Yapılan araştırmalar sonrasında ERP tedavilerinde tedaviden kaçınma ve tedaviyi reddetme oranlarının yüksek olması ve danışanların tedaviye ahenk sağlamaması nedeniyle OKB tedavisinde bilişsel tekniklerin de kullanılması gerektiğini ileri sürmüştür (Şafak vd., 2014). OKB tedavisinin başarılı olması için ERP tedavileriyle birlikte obsesif ve kompulsif semptomları destekleyen dert, kaygı, reaksiyon şemaları hedeflenmelidir (Yılmaz, 2018).
BDT’nin kademeleri; psikoeğitim, konut ödevleri, bilişsel yine yapılandırma, maruz bırakma ve alıştırma, karşılık önlemedir (Yılmaz, 2018). OKB de uygulanan BDT’nin kademelerinden birincisi olan psikoeğitimde danışana bedensel gerginlik, düşünce-duygu süreçleri ile OKB belirtileri ortasındaki münasebet ve izlenecek tedavi süreci hakkında bilgi verilir. Konut ödevleri olarak danışana obsesif kanıları ve kompulsif davranışlarını yazdığı bir günlük tutması istenir. Sonraki seanslarda ise olaylar, kanılar, hisler ve davranışların yazdığı A-B-C-D modeli verilir ve bunu doldurması istenir. BDT’de danışanın otomatik fikir ve bilişsel çarpıtmalarını bulmak için ispat arama, derine inme üzere sokratik sorgulama kullanılır. Böylece danışanın ortaya çıkan bilişsel çarpıtmalarıyla çalışılır. İlerleyen seanslarda danışanın obsesyonları için maruz bırakma tekniği, kompulsiyonları için de karşılık tedbire formülleri kullanılır. Danışanın obsesyonları ve kompulsiyonları ortadan kalkınca BDT sonlandırılır (Okumuş vd., 2019).
Son yıllarda yapılan araştırmalar BDT’nin hem ulaşılabilirliği hem de avantajları münasebetiyle en tesirli OKB tedavi yaklaşımı olduğunu ileri sürmektedir. Lakin BDT’nin hastanın tedavi sürecine faal olarak iştirakini, obsesyonlarıyla yüzleşmesini ve kompulsiyonlarını durdurmaya çalışmasını gerektirmesi tedavi sürecinin zorlayıcı olmasına ve hastaların tedaviyi bırakmasına sebep olabilmektedir (Okumuş vd., 2019).
SONUÇ
Yineleyici davranış ve niyetlerin şahısta zorlantıya neden olduğu ve kişinin fonksiyonelliğini bariz halde etkilediği ruhsal bir hastalık olan obsesif kompulsif bozukluğun teşhis ve tedavisinde son yıllarda olumlu gelişmeler meydana gelmiştir. Yapılan araştırmalar doğrultusunda bilişsel davranışçı terapinin obsesif kompulsif bozukluğun tedavisinde hem oluşturduğu avantajlar hem de ulaşılabilirlik tarafından en tesirli yaklaşımlardan biri olduğu ortaya çıkmıştır.
Obsesif kompulsif bozukluk, eş vakitli olarak öbür hastalıklarla birlikte görülen, yetişkinlik devrinde olduğu üzere çocukluk çağı başlangıçlı olarak da seyredebilen bir ruhsal rahatsızlıktır. Görülme sıklığına rağmen, bireylerin tedaviye başvurma müddetleri vakit alabilmektedir. Şahısta rahatsızlığa neden olan takıntılı fikirler ve bu rahatsızlığı gidermek emeliyle başvurulan birtakım kural formundaki davranışlar şahısların gündelik fonksiyonelliğini olumsuz etkilenmekte, yaşantılarını zorlaşmaktadır. Farklı kuramsal yaklaşımlar bakımından ele alınabilmesine karşılık bilişsel yaklaşım bu rahatsızlıkta, olayların yorumlanma halini merkeze almaktadır.
Bilişsel davranışçı terapi, öğrenme kuramları ve bilişsel psikoloji unsurlarını temel alan, niyet, his ve davranış ortasındaki münasebete vurgu yapan bilişsel, davranışsal metotlar ve sorun çözme marifetlerine yönelik bir psikoterapi sistemidir (Özcan ve Çelik, 2017). Bilişsel davranışçı terapide his ve fikirler birbiriyle ilişkili kabul edilir. Bireylerin sahip olduğu bilişler doğrultusunda, bakış açısına nazaran bu his ve kanılar farklılık gösterir. Buna bağlı olarak davranışlar şekillenir.
Obsesif kompulsif bozuklukta kullanılan tedavi sistemlerinden biri olan bilişsel davranışçı terapi, bilişler ve davranışlar üzerinde değişiklik yaparak obsesyon ve kompulsiyonları azaltmayı maksatlar (Şafak vd., 2014). Bilişsel tekrar yapılandırma, psikoeğitim üzere bileşenleri içeren bilişsel davranışçı terapide, en değerli tedavi tekniklerinden biri olan maruz bırakma karşılık tedbire bir yanıyla yüzleştirme sağlarken, başka yanıyla kaçınmacı davranışları önler. Bilişsel davranışçı terapinin obsesif kompulsif bozukluğun semptomlarında azalma sağlamasının yanı sıra, tedavi sonrasında da tesiri kelam mevzusudur.
KAYNAKÇA
Amerikan Psikiyatri Birliği. (2013). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı, (DSM-5), Teşhis Ölçütleri Müracaat Elkitabı’ndan, çev. Köroğlu E, Hekimler Yayın Birliği, Ankara.
Demirsöz, T. (2022). Obsesif kompulsif bozukluk ve alakalı bozukluklar. Ö. Öncül-Demir, E. Tuna, Y. Şimşek-Alphan, D. Gürcan-Yıldırım, G. Sarısoy-Aksüt, T. Demirsöz, . . . G. Z. Çenesiz içinde, DSM-5’e nazaran olağandışı psikoloji (s. 189-214). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Dilbaz, N., & Karamustafalıoğlu, O. (2008). Obsesif kompulsif bozukluk ve obsesif kompulsif spektrum bozukluklarında tedavi: fluvoksamin’in yeri. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 208-221.
Diler, R. S., Avcı, A., Tamam, L., & Toros, F. (1999). Çocuk ve ergenlerde obsesif kompulsif bozukluk: sosyodemografîk, klinik özellikler ve eştanılar. Türk Psikiyatri Dergisi, 10(4), 294-304.
Duman, T. N. (2019). Psikotrop İlaç Kullanımına Karşın Obsesif Kompulsif Bozukluk Belirtileri Devam Eden Hadiselerde Bilişsel Davranışçı Terapi’nin Aktifliğinin Kıymetlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yakın Doğu Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü.
Geçtan, E. (2017). Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar. İstanbul: Metis Yayınları.
Goldstein, E. B. (2020). Bilişsel Psikoloji. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Göveç, N. T., & Başgül, Ş. S. (2017). Psikodrama ve bilişsel davranışçı terapi formülü ile küme çalışmasının imtihan korkusu üzerindeki tesirleri. Bilişsel Davranıçşı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 22-30.
Güllüoğlu, M. Ç. (2015). Obsesif Kompulsif Bozukluğu Tanısı Konmuş Çocuk ve Ergenlerin Ebeveynlerindeki Psikopatolojik Belirtileri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü.
İnci, S. B., Ardıç, Ü. A., İpci, M., & Ercan, E. S. (2016). Obsesif kompulsif bozukluğu olan ergenlerde bilişsel davranışçı terapi ve aripiprazol birlikteliği: olgu sunumu. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 44-49.
Karaman, D., Durukan, İ., & Fazilet, M. (2011). Çocukluk çağı başlangıçlı obsesif kompulsif bozukluk. Psikiyatride Aktüel Yaklaşımlar, 278-295.
Koşe, Ç. (2010). Obsesif Kompulsif Bozukluğu Olan Çocuklara Uygulanmış Olan Bilişsel Davranışçı Terapi, İlaç Tedavisi ve Kombinasyonunun Etkililiklerinin Karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü
Lapsekili, N., & Ak, M. (2012). Obsesif kompulsif bozuklukta bilişsel davranışçı terapi sürecinde yol gösterici: formülasyon. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 21-27.
Morrison, J. (2019). DSM-5’i Kolaylaştıran Klinisyenler İçin Teşhis Rehberi. (Ç. E. Şahin, Dü., & H. U. Kural, Çev.) Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Okray, Z. (2021). COVID-19 Pandemisi ve Obsesif kompulsif bozukluk. Psikiyatride Yeni Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry, 13(3), 588-604.
Okumuş, F. E., Berk, Ö. S., & Yücel, B. (2019). Obsesif kompulsif bozuklukta gevşeme eğitimi ve bilişsel davranışçı tekniklerin uygulanması: hadise örneği. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi , 63-68.
Öner, P., Türkçapar, H., & Üneri, Ö. Ş. (2016). Çocuk ve ergenlerde bilişsel davranışçı terapi: Anksiyete Bozuklukları. Kriz Dergisi, 11-18.
Özcan, Ö., & Çelik, G. G. (2017). Bilişsel davranışçı terapi. Türkiye Klinikleri, 115-120.
Purdon, C., & Clark, D. A. (2013). Takıntılarla başa çıkma. İstanbul: Psikonet Yayınları.
Solso, R. L., MacLin, M. K., & Maclin, O. H. (2011). Bilişsel psikoloji. (A. Ayçiçeği-Dinn, Çev.) İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Şafak, Y. (2012). Obsesif Kompulsif Bozuklukta Bilişsel Davranışçı Küme Psikoterapisinin Aktifliğinin Kıymetlendirilmesi. Yayınlanmamış uzmanlık tezi, S.B. Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği.
Şafak, Y., Karadere, M. E., Özdel, K., Özcan, T., Türkçapar, H., Kuru, E., & Yücens, B. (2014). Obsesif kompulsuf bozuklukta bilişsel davranışçı küme psikoterapisinin Eekinliğinin değerlendirilmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, 225-233.
Şimşek, A. B. (2018). Obsesif Kompulsif Bozukluk Hastalarında Obsesyon ve Kompulsiyonların İmpulsivite İle Bağlantısı. Yayınlanmamış uzmanlık tezi. Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi.
Türkçapar, H. (2020). Bilişsel davranışçı terapi. İstanbul: Epsilon Yayınevi.
Türkçapar, H., & Sargın, A. E. (2011). Bilişsel davranışçı psikoterapiler: tarihçe ve gelişim. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergis, 1(1), 7-14.
Vardar, E. (2000). Obsesif kompulsif bozukluğun genetiği. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 10(3).
Yılmaz, B. (2018). Obsesif kompulsif bozukluk tedavisinde yeni yaklaşımlar. Lectio Scientific Journal of Health and Natural Sciences, 21-42.
Zayman, E. P. (2016). DSM-5’te Obsesif kompulsif bozukluk. Çukurova Üniversite Tıp Fakültesi Mecmuası, 360-362.
