Kızamık

• Kızamık nedir?

Kızamık, sıklıkla çocuklarda görülmekle birlikte her yaşta karşılaşılabilen ve çok bulaşıcı olan bir viral döküntülü hastalıktır. Kızamık yahut öteki ismiyle rubeola’nın etkeni, “morbillivirüs” isminde bir virüstür.

• Kızamık çocuklarda hangi yaş kümesinde görülür?

Kızamık çocuklarda tüm yaş kümelerinde görülebilmekle birlikte okul öncesi periyotta daha sık olarak karşılaşılmaktadır.

• Kızamık hastalığı nasıl bulaşır?

Kızamığın doğal konakçısı yalnızca insandır. Hastalık, bireyden şahsa havadaki damlacıkların solunmasıyla yahut direkt temas ile bulaşır. Direkt temas, enfekte kişinin dokunduğu oyuncak, havlu, kıyafet, bardak, çatal üzere objelere dokunma sonrası ellerin yıkanmadan ağız, burun yahut göze götürülmesi ile gerçekleşir. Aslında birçok enfeksiyon etkeni benzeri biçimde teneffüs yolu ve direkt temas ile bulaşmaktadır.

• Kızamık belirtileri nelerdir?

Virüs bedene alındıktan sonra belirtilerin ortaya çıkması (kuluçka dönemi) 10-12 gün sürer. Hastalığın birinci 3 gününde, tipik bir viral üst teneffüs yolu enfeksiyonunu andırır halsizlik, kuru öksürük, hapşırık, burun akıntısı, gözlerde kızarıklık, hafif yahut yüksek ateş üzere belirtiler görülür. Bu devirde görülen “koplik lekeleri” denilen ağız içinde yanak mukozasında ortaya çıkan gri-beyaz renkte etrafı koyu kırmızı olan lekeler hastalığa hastır. Döküntü ise hastalığın 4-8. günleri ortasında ortaya çıkar. Döküntü tipik olarak kulak gerisinden başlar, saçlı deri, yüz, gövde ve tüm bedene yayılır. Pembe renklidir ve birleşme eğilimindedir, 3-4 gün içinde kahverengine döner, akabinde hafif pullanarak solar. Ateş, döküntünün ikinci günü 39-40 ℃’ye kadar yükselerek tepe yapar ve 3-4 günden sonra düşer. Hastalığın bulaştırıcılığı döküntüler başlamadan evvelki 4 gün ile başladıktan sonraki 4 gün ortasındaki süreçtir.

• Kızamık tanısı nasıl konulur?

Kızamık kuşkusu olan hastalardan öncelikle temas ve seyahat hikayesi alınmalıdır. Döküntü, koplik lekeleri, ateş ve konjunktivit kliniği olan hastalarda kızamık enfeksiyonu akılda tutulmalıdır. Koplik lekeleri hastalık için özgül bir bulgu olsa da döküntü başlamadan 1-2 gün evvel ortaya çıkıp ve kısa mühlet içinde kayboldukları için fark edilmeleri güç olabilir. Aşılamanın yapıldığı, hastalığa bağlı önemli salgınların görülmediği toplumlarda kızamık teşhisinin konulması için laboratuvar testlerine gereksinim vardır. Bu gayeyle en sık tercih edilen testler kanda antikor ölçümüdür. Ayrıyeten idrar tahili ve damak sürüntüsü de yapılabilir. Kızamık, tanısı konulduğunda bildirimi zarurî bir hastalıktır.

• Kızamık nasıl tedavi edilir?

Kızamık, viral bir enfeksiyon olduğu için etkene yönelik tedavisi mevcut değildir. Bu yüzden tedavi destekleyicidir ve istirahat, kâfi sıvı alımı, gerektiğinde ateş düşürücü verilmesini ve komplikasyonların tedavisini içerir. Ayrıyeten kızamık komplikasyonları nedeniyle hastaneye yatması gereken hastalarda A vitamini verilebilmektedir. Hastalık bulaşının önlenmesi için teşhis konulan hastaların döküntülerin başlamasından sonraki 7 gün boyunca izole olması ve sağlam bireylerle temasının kısıtlanması gereklidir.

• Kızamık hastalığının seyri nasıldır? Komplikasyonları nelerdir?

Kızamık, 1 yaş altında, malnutrisyonu olan çocuklarda ve bağışıklığı baskılanmış yahut bağışıklık ile ilgili hastalığı olan çocuklarda şiddetli seyredebilir hatta ölümcül olabilir. Mevt oranı ortalama %3 iken, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, aşılanma oranlarının düşüklüğü ve malnutrisyonun fazlalığı nedeniyle yükselemektedir. En sık komplikasyonu orta kulak iltihabıdır. Ayrıyeten zatürre, lenf bezi iltihabı, ishal, ilerleyici konjunktivit, körlük ve kalp kası iltihabı görülebilir. Subakut sklerozan pan ensefalit (SSPE) tablosu ise hastalık sonrası 1/10,000-1/100,000 sıklıkta görülen ve yıllar içinde ortaya çıkan, bilişsel ve motor işlevlerde ilerleyici bozulma, nöbetler ve vefat ile sonlanan bir beyin dokusu iltihabı durumudur. SSPE, kızamık aşısı uygulananlarda 10-12 kat daha azdır.

• Ülkemizde kızamık aşılamasının yeni durumu nedir?

Kızamık virusunun sirkülasyonunun durdurulabilmesi için toplumun en az %95’inin kızamık içeren bir aşı ile aşılanması gerekir. Dünya Sıhhat Örgütü aktüel bilgilerine nazaran ülkemizde 2 doz kızamık aşısı ile aşılanma oranı %93’dür. Bu oranda 2002 yılından beri T.C Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen “Kızamık Eliminasyon Programı” çerçevesinde aşılamanın yakın takibi ile hasta ve sıhhat çalışanlarının eğitiminin rolü temeldir.

• Kızamık hastalığının sıklığı ülkemizde nasıldır?

Kızamık, kâfi aşılanmayan toplumlarda 2-3 yılda bir salgınlar biçiminde seyreder. Bu salgınlar, dünya genelindeki ekonomik ve siyasi krizler çerçevesinde göçmenliğin de yaygınlaşması ile başka ülkelere de süratle yayılım gösterir. Dünya Sıhhat Örgütünün Türkiye’deki kızamık olay sayısı dataları, dünya bilgileri ile paralel olarak 2013 yılında önemli bir artış göstererek yıllık 7405’e yükselmiş, akabinde salgın tedbirleri kapsamında 9.ay kızamık aşılamasının eklenmesi ve aşı kampanyalarının yaygınlaştırılması ile besbelli olarak düşmüştür. 2017 yılında 9.ay aşılamasının kaldırılması, göçmenlerin tesiri ve aşı reddi üzere faktörlerle tekrar artışa geçerek 2019 yılında 2905 olaya ulaşmıştır. Bunun üzerine 9.ay aşılamasının tekrar başlatılması ve göçmen aşılamasının da hızlandırılması sonucunda hadise sayıları bir ölçü düşmüştür. Türkiye Sıhhat İstatistikleri Yıllığı en son raporuna nazaran 2021 yılında ülkemizdeki kızamık olay sayısı 50’dir. Bununla birlikte, ülkemizde ve dünya genelinde pandemi periyodunda kızamık aşılama oranlarının sekteye uğraması nedeniyle kızamık sıklığı son 2 yılda tekrar artış göstermiştir.

• Kızamık hastalığından nasıl korunur?

Kızamıktan korunmanın tek yolu aşılamadır. Ülkemizde T.C Sağlık Bakanlığı aşı takviminde kızamık aşısı 12. ayda ve 4 yaşında KKK (kızamık-kızamıkçık-kabakulak) aşısı halinde uygulanmaktadır. Son yıllarda muhtemelen dış göçlerin de tesiriyle kızamık olgularında artış görülmesi nedeniyle aşılamaya 9.ayda KKK aşısı formunda başlanılmakta, 12.ay ve 4 yaşında aşılama tekrarlanmaktadır. Bu uygulama son derece değerlidir zira hastalığın en şiddetli seyrettiği birinci 1 yaşta müdafaa oranını istenilen düzeye ulaştırmaktadır. İki doz kızamık aşısı ile hastalığa karşı kâfi bağışıklık sağlanma yüzdesi yaklaşık %95-100 ortasındadır. Bununla birlikte, kızamık olduğu bilinen bir bireyle temas eden ve 2 dozdan az aşılaması olan 6 aylıktan büyük bireylere temastan sonraki birinci 72 saat içinde kızamık aşısı yapılması önerilmektedir. Kızamık aşısının yan tesirleri hafiftir. En sık yan görülen tesirler enjeksiyon yerinin etrafında şişlik, kızarıklık ve ısı artışıdır. Ayrıyeten ateş ve döküntü görülebilir.

Doç Dr. Nisa Eda Çullas İlarslan

Çocuk Sıhhati ve Hastalıkları Uzmanı