Jenerasyonlar ortası travma
KUŞAKLAR ORTASI TRAVMA
Gerçek bir vefat ya da mevt tehdidinin yaşandığı, ağır yaralanmanın yahut bedensel bütünlüğe yönelik bir tehdidin meydana geldiği ve kişinin kendisinin yaşadığı yahut şahit olduğu olaylar travmatik yaşantılar olarak isimlendirilir.
Gerçek bir mevt ya da mevt tehdidinin yaşandığı, ağır yaralanmanın yahut bedensel bütünlüğe yönelik bir tehdidin meydana geldiği ve kişinin kendisinin yaşadığı yahut şahit olduğu olaylar travmatik yaşantılar olarak isimlendirilir. Travmatik yaşantılar, ruhsal açıdan zelzele, sel üzere doğal felaketler, savaşlar, cinsel ya da fizikî taarruza uğrama, azap, cinsel taciz, çocuklukta yaşanan istismar, trafik kazaları, iş kazaları, hayatı tehdit eden bir hastalığın teşhisinin konması, tehlikeli bir olaya şahit olmak üzere zorlayıcı ve kişinin başa çıkma yeteneğini olumsuz istikamette etkileyen travmatik olayları kapsar. Travmatik yaşantıların, hayatın olağan akışı esnasında meydana gelen ve bireylerin başa çıkma sistemlerini devre dışı bırakarak onların hayata ahenklerini olumsuz tarafta etkileyen yaşantılar olduğu görülmektedir. Ayrıyeten, sıradan talihsizliklerden farklı olarak travmatik olaylar, çoklukla mağdurların hayatına yahut bütünlüğüne ait tehditler içermekte ve bireyler üzerinde bedensel ve ruhsal taraftan değerli ve tesirli yaralanma belirtilerine yol açmaktadır. Tıpkı vakitte, travma sırasında bireylerin yıkıcı bir güç tarafından çaresiz hale getirildiği de dikkat çekmektedir. Ruhsal travmanın, insanın güçsüzlüğü, zayıflığı ve çaresizliği ile yüzleşmesi durumu olduğu görülmektedir. Bu tarafıyla travmatik yaşantılar, insanlara denetim, bağ kurma ve mana duygusu veren olağan davranış sistemini alt üst ederler. Bu bağlamda ruhsal travmanın, bireylerin hayatlarında değişiklik yapmalarını gerekli kıldığı ve bireyler açısından tekrar ahengi gerektirdiği savunulmaktadır. Bunların yanı sıra, yaşanılan travmanın çok şiddetli olması, uzun sürmesi ve kasti bir olay sonucunda yaşanması durumunda ekseriyetle bireyler birinci olarak büyük bir dehşet ve yabancılaşma hissederler ve daha sonra bu hisleri depresyon ve suçluluk izler. Vakitle bu hislerin donuklaştığı, bireylerin çok derin bir disasiyasyon deneyimledikleri görülmektedir. Hatta, artık bireyler açısından yaşayıp yaşamamanın farksızlaştığı ve en sonunda bireylerin yaşayan bir meyyit haline geldikleri dikkat çekmektedir. Öbür yandan, travmanın bir başka yıkıcı tesiri de yaşanılanların yalnızca mağduru değil; birebir vakitte gelecek kuşakları de etkileyerek hapsetmesidir. Bu bağlamda, bireylerin çocukluk devirleri içerisinde kronik bir halde gerçekleşen travmatik yaşantılarının onları dissosiye ettiği ve gelecekte bir kısır döngü formunda büyük oranda travmanın kuşaklararası transferine neden olduğu savunulmaktadır. Kuşaklararası travma geçişi ile düzenlenen çalışmalarda, travmanın sadece travmatik olaya maruz kalan kişi ya da etrafla sonlu kalmadığı, kendisinden sonraki nesilleri da etkilediği görülmektedir. Hayatının bir periyodunda savaş ve soykırım üzere önemli travmatik tecrübeler yaşamış olan ve bu travmatik tecrübeler sonucunda hayatta kalabilen çocuk ve yetişkinlerin bu sürece tanıklıkları “ikincil-vekaleten travma” olarak nitelendirilmektedir ve ikincil travma mağdurlarında travma sonrası gerilim bozukluğu, depresyon ve dissosiyatif bozukluklar başta olmak üzere pek çok ruhsal sorun ve hastalıklar oluşabilmektedir. İkincil travmayı deneyimleyen bireylerin de bu tecrübenin izlerini ve tesirlerini yakın alakada olduğu aile üyelerine aktarabildiği gözlemlenmektedir. Bu transferin vakit içerisinde birincil travmayı direkt ya da dolaylı olarak deneyimleyen kuşaktan daha sonraki jenerasyonlara kadar uzanabildiğine dair görüşler çerçevesinde kuşaklar ortası travma geçişi olarak tanımlanan fenomen ortaya çıkmıştır. Carl Gustav Jung, travmanın kuşaklararası transferi ile ilgili kolektif bilinçdışı kavramını formüle etmiş ve insanoğlunun; sembollerle, duygulanımsal durumlarla ve insanların davranış tipleriyle kuşaktan nesile aktarılan bir kolektif bilgiye sahip olduğunu belirtmiştir. Bu doğrultuda, travmatik ruhsal sıkıntıların yalnızca o şahsa has olmadığı, jenerasyonlar uzunluğu tesir oluşturan bir fenomen olarak ele alınması gerektiği görülmektedir. Bunlara ek olarak, kuşaklararası travma transferinde aile ve ailenin yapısı büyük ehemmiyet taşımaktadır. Aile yapılarına psikopatoloji açısından bakıldığında üç çeşit aile modeli olduğu dikkat çekmektedir. Bunlar; olağan aile, görünürde olağan aile (disfonksiyel aile) ve patolojik aile modelidir. Olağan aile modelinde, ebeveynler psikiyatrik bir teşhis almamış bireylerdir. Görünürde olağan ailede, teşhis alan bir çocuk ve ekseriyetle teşhis alamayan lakin eşik altı teşhis kriterleriyle seyreden ebeveynler mevcuttur. Patolojik ailede ise, aile üyelerinin neredeyse hepsi en az bir psikiyatrik teşhis alan bireylerden oluşmaktadır. Travmatik şahıslarla kurulan patolojik bağlantı, bireyde travmatik tesirler yaratır. Kuşaklararası travmanın transferinde patolojinin, kurbana ve kurban dışındaki aile bireylerinin tümüne geçtiği göze çarpmaktadır. İstismarcı-kurban bağında herkesin hem mağdur hem de kurban rolünde olabilmesi travmanın kuşaklararası transferini açıklayan değerli bir örnektir. Klinik müşahedeler ve deneysel çalışmalar, travmatik yaşantıların yalnızca travmaya maruz kalan bireyleri etkilemediğini, bu şahısların hayatlarındaki kıymetli şahısları de etkilediğini göstermektedir. Travmanın kuşaklararası aktarılması teorisi, bir aile üyesinin deneyimlediği travmatik yaşantıların tesirlerinin daha genç olan öbür aile üyesinde de görülebildiğini savunmaktadır. Bu tesirin ortaya çıkması için genç aile üyesinin travmaya direkt maruz kalmasına gerek olmadığı, hatta, bu kişinin travmatik yaşantı bittikten sonra bile doğmuş olabileceği dikkat çekmektedir. Ayrıyeten, psikotarih açısından çocuk yetiştirme tarzları, çocukluk çağı travmalarının oluşmasında değerli bir role sahiptir. Çocukluk çağı travmalarına maruz kalmak, ebeveynin yahut bakım verenin çocuk yetiştirme tarzlarını de etkilemektedir. Çocuk yetiştirme tarzlarının jenerasyondan jenerasyona aktarılması sonucunda çocukluk çağı travmalarının, aileler tarafından uygulandığı ve öncelikle anneden kıza geçtiği gözlemlenmektedir. Ebeveynler, kendi çocukluk çağı travmalarını yine işleyip, kendi çocuklarına jenerasyondan nesile biraz daha âlâ bir biçimde yaklaşma yeteneğine sahip olabilirler. Bakım verenler ve ebeveynler, bilhassa anne, çocuğunu destekleyici halde olumlu çocuk yetiştirme tarzları ile yetiştirirse ve bu çocuk yetiştirme tarzları toplum tarafından dayanak görürse tarihî kişiliklerde değişimler gerçekleşebilir. Şayet kız çocukları negatif çocuk yetiştirme tarzları ile yetiştirilir ve berbat muameleye maruz kalırlarsa, anne olduklarında kendi travmalarını yine işleyemezler ve kuşaklararası bir geçişle bu süreci çocuklarına yansıtırlar. Bir toplumda çocuk yetiştirme stilinin gelişmemesi de, o toplumun iktisat, kültür, sanat, toplumsal hayat bakımından duraksamasına yahut çökmesine yol açabilir. Travma alanında düzenlenen çalışmalar incelendiğinde, yanlış çocuk yetiştirme stillerinin da bireyin ruh sıhhati üzerinde travmatik yaşantılar kadar değerli ve olumsuz tesirlerinin olduğu göze çarpmaktadır. Yetişen her neslin kendi çocuklarına çocukluk çağı travmalarını yaşatmaları, bu çocukların toplumda sıkıntılı bireyler olarak yetişmesine ve sonraki jenerasyonlara bu travmayı aktarmalarına yol açacaktır denilebilir. Bu bağlamda, çocuk yetiştirme tarzlarındaki değerli değişikliklerin, toplumdaki toplumsal ve siyasi değişimi sağlayacağı söylenebilir. Gelişmiş, entegre edici ve çocuğun ruh sıhhatine ehemmiyet veren çocuk yetiştirme biçimlerine sahip olan toplumların, daha donanımlı bir yeni jenerasyon yetiştirerek kuşaklararası süreçte bilginin, insanın ve insan olmanın kıymetinin bilinmesi ve her türlü kriz ortamında tahlil odaklı tekniklerin gerçek bir halde uygulanması üzerinde epey tesirli olduğu aşikardır.
