İş Bankası/Aran: Mali sıkılaşma adımlarının sonuçları görülüyor
İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, Bankanın 100. kuruluş yıl dönümü hasebiyle AA muhabirine yaptığı açıklamada, 26 Ağustos 1924’te 2 şube, 37 çalışan ve 1 milyon lira sermayeyle yola çıkan Bankanın, bugün 20 bin çalışanı ve 1042 şubesinin bulunduğunu, 285 milyar liralık öz kaynak büyüklüğüne ulaştığını söyledi.
Aran, 11 ülkede 22 yurt dışı şube, 3 banka, 2 temsilcilikle temelinde bölgesel bir bankaya dönüşen İş Bankasının etkin büyüklük, kredi ve mevduatta özel bankalarda birinci pozisyonunu sürdürmesinin, İşCep’in “dünyanın en yeterli taşınabilir bankacılık uygulaması” seçilmesinin 100 yılda Bankanın nereden nereye geldiğinin hoş bir göstergesi olduğunu vurguladı.
Aradan geçen bir asırda dünyada da Türkiye’de de çok şeyin değiştiğini, dönüştüğünü söz eden Ortan, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Kurulduğumuz günden bu yana bizim için değişmeyen bir şey var; o da birinci faaliyete başladığımız günkü ana hedefimiz neyse bugün de tıpkı emeli taşımak… Ülke iktisadının büyümesine ve istihdama, refahın artmasına katkı… İş Bankası 1924’te bunun için vardı, bugün de bunu yapıyor. O gün tahminen omzunda çok ağır bir yük vardı. Hiç kimse yokken bunu yapıyordu. Bugün yanında başka bankalarla, kurum ve kuruluşlarla birlikte yapıyor. 100 yıl sonra geriye dönüp baktığımızda, İş Bankasının daima bir bankanın çok daha ötesinde bir kurum olduğunu, bir taraftan ülke iktisadına katkı sağlarken başka taraftan da sıkıntı vakitlerde daima dayanışma ruhuyla hareket edip ülkemizin yeterli gününde olduğu üzere makus gününde de sorumluluk aldığını görüyoruz.”
Aran, “ilk ulusal banka”, “ilk özel banka”, “ilk çağdaş banka” olarak kurulan İş Bankasının, bu özelliklerini harmanladığı hüviyetini 100 yıldır üzerine daima bir şeyler koyarak yaşatmasını değerli bulduğunu söyledi.
“İşbirlikleri yaratmak ve bunlarla dünyaya açılmak, bu yolda bir fark yaratmak peşindeyiz”
Aktif büyüklükte “en büyük özel banka” pozisyonundaki İş Bankasının dünyaya açılmaya hazır olduğunu belirten Ortan, şöyle konuştu:
“İkinci yüzyılımızda bir global banka nasıl konumlandırılıyorsa o düzeye ulaşmayı, dünyada en geniş coğrafyada, en fazla müşteriye dokunan, pay bedeli en yüksek birinci 10 bankadan biri olmayı hedefliyoruz. Küresel bir oyuncu olarak küresel ligde dünyanın önde gelen birinci 10 bankası ortasına giren bir İş Bankası kıssası ülkemize çok yakışır. 100 yıl çok uzun bir vakit… Cumhuriyetin kurulduğu kaideleri, o günkü yokluğu, kurucumuz Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve birinci Genel Müdürümüz Celal Bayar’ın İş Bankasını bize emanet ettiği şartları düşünürsek biz niçin bu türlü bir bayrak teslim etmeyelim? O nedenle rekabeti ülke dışına çıkarmak, Türkiye’deki öteki finans kurumlarını rakip olarak değil yol arkadaşı olarak görüp asıl global rekabette güçlü bir oyuncu olmak ismine adımlar atmak bizim için çok daha kıymetlidir.
İster bankacılık ister gerçek bölüm olsun, tüm ekosistemin her bir kuruluşunu iş ortağımız görüp onlarla birlikte güçlerimizi birleştirip global rekabette fark yaratacak adımlar atıyoruz. İşbirlikleri yaratmak ve bunlarla dünyaya açılmak, bu yolda bir fark yaratmak peşindeyiz. Aslında biz bütün stratejimizi buna nazaran konumlandırıyoruz zira 100 yıllık öykü hakikaten çok sağlam, İş Bankasının başarabileceği bir öykü olmalı.”
“İngiltere ve AB’yi kapsayacak bir dijital banka gayesine ulaşma yolunda çalışıyoruz”
Hakan Ortan, son devirde dijitalleşme odağında bölgesel manada yeni bankacılık yatırımlarına sürat verdiklerini söyledi.
Bunun için öncelikle İngiltere’de OYAK Kümesi yatırımlarından Birleşik Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para AŞ ile kendi küme şirketlerinin sahipliğinde “Is United Payment Systems Limited” isimli yeni bir iştirak kurulduğunu ve çabucak akabinde İngiltere’de ödeme lisansına sahip, faaliyetlerine devam eden lokal bir kuruluşun satın alımına yönelik süreçlerin yürütülmeye başlandığı bilgisini paylaşan Ortan, Bankanın yurt dışı odaklı dijital genişlemesinin birinci adımı olarak sinerji yaratacak işbirlikleri tesis edilmek suretiyle İngiltere merkezli dijital banka seyahatine başlandığını bildirdi.
İngiltere’de başlayan bu işbirliğinin gelişerek devam ettiğini anlatan Ortan, Türkiye’de de yüzde 100 Banka iştiraki olan Moka Ödeme Kuruluşunun, Birleşik Ödeme Hizmetleri ile birleşmesine yönelik çalışmaların son etaba geldiğini lisana getirdi.
Aran, bu birleşme ile Azerbaycan, Gürcistan ve Türk Cumhuriyetlerini içine alıp Orta Asya’dan başlayarak Kuzey Afrika ile Orta Doğu’ya dek uzanacak bir alanı kapsayacak “bölgesel fintek” olma amacına hakikat emin adımlarla ilerleyeceklerini söz etti.
İngiltere’nin yanında Avrupa’da esasen Almanya’daki banka yatırımları İşbank AG üzerinden uzun yıllardır hizmet verildiğini anlatan Ortan, tesis edilmekte olan yeni iştiraklerle Bankanın ikinci yüzyıl perspektifini yansıtacak halde, öncelikle İngiltere ve AB’yi kapsayacak bir dijital banka amacına ulaşma yolunda çalıştıklarını belirtti.
“İlk yüzyılda şube açarak gidiyorduk, artık de İşCep’i çoklayarak gideceğiz”
İş Bankası Genel Müdürü Aran, Türkiye’nin ilk taşınabilir bankacılık uygulaması, 14,7 milyon etkin müşteriye ulaşan İşCep’in, her gün yaklaşık 6 milyon kişi tarafından ziyaret edildiğini, daima yeni tecrübe ve işlevlerle zenginleştirilen uygulamanın Bankanın dijitalleşmesindeki en büyük güç olduğunu vurguladı.
Aran, “Dijital bankacılıkta lokomotif niteliğindeki İşCep uygulamasıyla birinci yüzyılımızda şube açarak gerçekleştirdiğimiz yayılma stratejimizi, ikinci yüzyılda bu defa globalde dijitalleşmenin sunduğu fırsatları kıymetlendirerek yapmayı istiyoruz. Temel fark, birinci yüzyılda şube açarak gidiyorduk, artık de İşCep’i çoklayarak gideceğiz.” dedi.
“(Holdingleşme) Bizim açımızdan vazgeçmek üzere bir durum kelam konusu değil”
Holdingleşme sürecine ait de bilgi veren Ortan, 31 Aralık 2023 bilançosuyla holdingleşme müracaatında bulunulduğunda mevzuat gereği tüm süreçlerin 31 Ağustos 2024’e kadar tamamlanması, bu kapsamda bu tarihe kadar kurumlarca gerçekleştirilen değerlendirmelerin tamamlanarak bir ay öncesinden harika genel konsey daveti yapılması ve o genel konseyde onaylatılmasının gerektiğini belirtti.
31 Ağustos’a kadar süreci sonuçlandırma imkanının kalmadığına işaret eden Ortan, “Bizim açımızdan vazgeçmek üzere bir durum kelam konusu değil holdingleşmeden vazgeçmedik. Bu tarihten sonraki süreçte ilgili kurumlardan gelecek değerlendirmeler dikkate alınarak nasıl bir aksiyon alacağımıza karar vereceğiz.” dedi.
Bankanın finansal sonuçları ve yıl sonu maksatlarına ait de değerlendirmelerde bulunan Ortan, birinci yarı sonuçlarını açıklarken 2024 için öz kaynak karlılığı beklentisini yüzde 30’lu düzeylerde, net faiz marjını yüzde 2’lerde olacak halde revize ettiklerini belirtti.
“Yapay zeka çok dikkatle uygulanması, izlenmesi gereken bir teknoloji”
Hakan Ortan, Bankanın teknoloji yatırımlarına değinerek, tüm dalları kökten etkileyecek bir teknoloji olan yapay zekanın çok dikkatle uygulanması ve izlenmesi gerektiğini vurguladı. 30-40 yıl evvel her alana damga vuran otomasyon, bilgisayarlaşma sürecindeki üzere şu andaki üretken yapay zeka devrinde de “İnsanların işi elinden mi alınacak?” üzere kaygılar yaşandığını söz eden Ortan, “O yüzden ChatGPT, üretken yapay zeka çok dikkatle uygulanması, izlenmesi gereken bir teknoloji zira artık hepimiz kopyalanabiliyoruz.” dedi.
Yapay zekayı en düzgün kullanan alanlardan birinin bankacılık dalı olduğuna işaret eden Ortan, bu teknolojinin müşteri tecrübesinde kişiselleşmeyi sağlama ve art plan süreçlerinde maliyetlerin azaltılması için tüm operasyonların mümkün olabildiğince sade, kolay ve düşük maliyetli hale getirilmesinde büyük ehemmiyet taşıdığını kaydetti.
“Stratejimiz, müşterilerimizin dijital ve yeşil dönüşüm seyahatinde bir arada hareket etmek”
Hayatta gitgide daha da değerli yer edinecek yeşil ve dijital dönüşüme dikkati çeken Ortan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“İki dönüşüm bir ortada yapıldığı vakit şirketlerin yeni iş yapma formları ortaya konacak ve bankaların da bu süreçte şirketlerin yanında yer alması gerekecek. Bizim bu maksatla hayata geçirdiğimiz ‘100 KOBİ’nin İkiz Dönüşüm Yolculuğu’ Projesi’yle KOBİ’lerin dijital ve yeşil dönüşümlerinde yürek veren muvaffakiyet öyküleri yazmalarına vesile olmayı hedefledik. Teknolojiyi ve yapay zekayı gerçek kullanmaya, sürdürülebilirlikle ilgili seyahatini gerçek kurgulamaya çalışan bir banka olarak, stratejimizi tüm müşterilerimizle birlikte hareket edeceğimiz, gerekli finansman gereksinimini karşılayacağımız biçimde oluşturuyoruz. Dijitalleşmenin beraberinde getirdiği yeni iş yapma biçimlerinin tamamını deneme konusunda istekliyiz.
Ticaret, şayet bir platform üzerinde dijitalleşiyorsa biz de bankacılığı o platform üzerine taşıyoruz. Müşterilerimizin gündelik hayatlarında en fazla tercih ettikleri platformlara, bankacılık eser ve hizmetlerimizi servis modeli ile taşıyoruz. Demir-çelik ticareti klasik yolla değil de internet üzerinden yapılmaya başlanıyorsa biz de internet üzerindeki demir çelik ticaretinin olduğu yerde kredilendirmeyi yapıyoruz. Yapılmıyorsa evvel ticaretin internet üzerinden yapılmasını sağlıyoruz. Ferdî ya da ticari müşteri fark etmeksizin, eser ve hizmetlerimizi en çok tercih edilen uygulamalarda yer alacak servislere ve altyapılara dönüştürerek kullandırmak vizyonuyla hareket ediyoruz.”
“Girişimcilik, yeni iş modelleri ile klasik iktisattaki verimlilik sıkıntısının reçetesi”
İş Bankası Genel Müdürü Aran, girişimcilik dünyasına ait değerlendirmelerini paylaşarak, yeni dijital iktisadın değerli aktörleri teşebbüsçüler için özel ihtisas şubesi kurduklarını, programlar yürüttüklerini, teşebbüslere yatırım yaptıklarını anlattı.
Aran, “Üniversitelerde üretilen bilimin girişimcilik dünyası ve teşebbüsler aracılığıyla topluma yayılması, klasik sanayi kuruluşlarına, ticari işletmelere aktarılması ve bu yolla verimlilik artışının, dijital dönüşümün, yeşil dönüşümün yapılması ekseninde girişimcilik, İpek Yolu üzere bilimden ilerlemeye giden seyahatte değerli bir geçiş yeri… Girişimciliği, yeni iş modelleri ile klasik iktisattaki verimlilik probleminin reçetesi olarak görüyoruz.” diye konuştu.
Toplam faktör verimliliğini artırmanın yolunun buluşlardan, yeni iş yapış biçimleri kazanabilmekten ve şirketlerin bunu kullanmasını sağlamaktan geçtiğini vurgulayan Ortan, 2015 yılında başladıkları yeni jenerasyon girişimcilik seyahati ile Türkiye’de girişimcilik ekosisteminin gelişmesi, teşebbüslerle eser hizmet geliştirilmesi ve eserlerin kendi müşteri tabanlarına götürülmesi konusunda çalışmalar yürüttüklerini anlattı. Ortan, startupların yurt dışı açılım ve küresel muvaffakiyet kıssası yaratma seyahatlerinde hep yanlarında yer aldıklarını da söyledi.
“Paydaşlarımızla bir arada karbon ayak izimizi sıfırlamada kararlıyız”
Sürdürülebilirlik ve yeşil dönüşüm stratejilerini “az kelam, çok iş” diye özetleyen Ortan, Net Sıfır Bankacılık Birliğinin üyesi olarak portföy emisyonlarına dair taahhütlerde bulunduklarını, ayrıyeten Bankanın kendi hizmet ve faaliyet noktalarındaki direkt operasyonlarından kaynaklanan karbon ayak izlerini sıfırlamak için de amaç tarihi 2035’ten 2026’ya çektiklerini hatırlattı.
Müşterilerinin karbon ayak izini ölçme ve sıfırlama konusunda çalışmalar yaptıklarını anlatan Ortan, “Müşterilerimizin yeşil dönüşümde muhtaçlık duydukları danışmanlığın yanında yatırımlarının uygun şartlarda, uygun faiz oranları ve vadelerle finansmanını sağlıyor, onların bu dönüşümünü tamamlamasına yardımcı oluyoruz. Müşterilerimiz ve tedarikçilerimizle birlikte toplam karbon ayak izimizi sıfırlama seyahatini çok kararlı bir formda sürdürüyoruz.” diye konuştu.
Bilim odaklı stratejiyi besleyen toplumsal sorumluluk çalışmaları
Hakan Ortan, İş Bankasının, finansal faaliyetlerinin yanı sıra toplumsal gelişime dönük çalışmalarını 100 yıllık seyahatine yakışacak projelerle ivmelendirerek sürdürdüğünü vurguladı.
Bankaya en çok yakıştırdığı projelerden birinin “100 Köye İnternet” Projesi olduğunu belirten Ortan, “Bu proje, internet götürdüğümüz köylerde yaşayan çocuklarda, öğretmenlerde, köylülerde karşılığını gördüğümüzde ‘Çok hoş bir iş yapmışız.’ dedirten bir proje.” değerlendirmesinde bulundu.
Sosyal sorumluluk projelerindeki stratejilerinde bilimin, üniversitelerle bağlantıların çok kıymetli olduğuna işaret eden Ortan, “Çocuklarımızın bilimsel bakış açısına sahip olması, bu stratejinin bir modülü. O yüzden Petrol Ofisi Kümesi ile birlikte 6 Şubat sarsıntı felaketlerinden etkilenen bölgeler başta olmak üzere 8 ila 13 yaş aralığındaki öğrencilere yönelik ‘Bilim Jenerasyonu Atölyeleri’ Projesi’ni yürütüyoruz.” biçiminde konuştu.
Aran, Orman Genel Müdürlüğü ve TEMA Vakfı işbirliğiyle 2008 ila 2017 yıllarında yürütülen “81 Vilayette 81 Orman” Projesi’ni tekrar hayata geçirdiklerini, projeyle 5 yıl içinde 2,2 milyon fidanın toprakla buluşturulacağını bildirdi.
Gerçekleştirdikleri bir başka 100. yıl projesinin İstanbul Teknik Üniversitesi ile kurdukları “Marmara Faal Fay Tehlike ve Risk Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM)” olduğunu anlatan Ortan, merkezin kentsel dönüşümün bilimsel ayağını tamamlama açısından kıymet taşıdığını vurguladı.
Aran, Bankanın 100. yılında Paris’te gerçekleştirilen Olimpiyat Oyunları’nda Türkiye Ulusal Olimpiyat Komitesinin resmi destekçisi olduğunu da anımsattı.
Birçok projeyi hayata geçirdikleri Cumhuriyetin 100. yılında düzenledikleri “Atatürk Vizyonuyla Gelecek Yüzyıla Bakış Konferansı”nın ikincisini, bu yıl da Bankanın 100. yılı vesilesiyle gerçekleştireceklerini belirten Ortan, 26-27 Eylül’de yapılacak konferansa yeniden yurt içi ve dışından iktisattan tarihe, bilimden kültür-sanata geniş bir yelpazede alanında uzman pek çok değerli ismin konuşmacı olarak katılacağını söyledi.
“Parasal sıkılaşma adımlarının sonuçları görülüyor”
Aran, yılın birinci 6 ayında önceliğin fiyat istikrarını sağlamak ve enflasyonu düşürmek olduğu için Türkiye’de çok önemli bir mali sıkılaşmaya gidildiğini, şu anda da sıkılaşma adımlarının sonuçlarının görüldüğünü belirtti.
Üretim, talep ve istihdamdaki azalmanın derinleşeceğini tabir eden Ortan, buradaki gerilimin itimat endekslerinde de kendini gösterdiğini, mevsimsellikten arındırılmış gerçek kesim inanç endeksinin 2020 yılından bu yana birinci kere 100 eşik düzeyinin altına gerileyerek bozulan beklentilere işaret ettiğini, öteki inanç endekslerindeki (tüketici, hizmet bölümü, perakende ticaret ve inşaat) bozulmanın da sürdüğünü söyledi.
“Amacımız fiyat istikrarını sağlamaksa, enflasyonu düşürmekse bunun bedelini de ödeyeceğiz”
Şu andaki tablonun, “para siyasetinde sonuç alırken ve fiyat istikrarı sağlanırken aslında öbür tarafta ne ile karşılaşacaklarını, yapılanların ne kıymetine yapıldığını” gösterdiğini kaydeden Ortan, “Amacımız fiyat istikrarını sağlamaksa, enflasyonu düşürmekse bunun bedelini de ödeyeceğiz.” dedi.
Bu yıl ekonomik büyümenin yüzde 3,5 civarında oluşmasını beklediğini, hasebiyle iktisadın soğuduğunu belirten Ortan, söyle devam etti:
“Aslında tıpkı sistem iktisat çok sıcakken de geçerliydi. Daha evvelki iktisat siyasetini düşünün; enflasyonist baskıların arttığı bir ortamda yüzde 8-10 civarındaki faiz oranları ile uzun vadeli yatırım kredileri verdik. Tüm şirketlerin para kazandığı bir devir oldu. Ucuz bir formda ve Döviz rezervimiz yokken bunu yaptığımızda da bir bedel ödeyeceğimizi bilmeliydik. Hem içeride tasarrufumuz kâfi değilken hem dışarıdan kaynağa gereksinimimiz varken, faiz indirdiğimizde herkesin çılgınca parasını bedel kaybetmeyecek alanlara yatırma telaşına gireceğini, bunun da enflasyonu denetimden çıkaracağını biliyorduk. Artık de ‘enflasyonla gayret edeceğiz, denetim altına alacağız’ dediğimizde büyümede, istihdamda, üretimde, ihracatta meseleler yaşayacağımızı bilmemiz gerekiyor. Maalesef hayatta gerçek ve kalıcı muvaffakiyet her vakit çok boyutlu optimizasyon sorunlarını çözebilmekle mümkün, tek taraflı maksimizasyonla ise lakin bedelini ödemek kuralıyla süreksiz muvaffakiyetler elde edebilirsiniz.”
Enflasyon denetim altına alınıp fiyat istikrarı sağlandıktan sonra iktisadın istikrara ulaşacağını ve rahatlamanın lakin 2026 yılında görülmesini beklediğini tabir eden Ortan, “Fiyat istikrarı sağlanırken ve bunun için bir bedel öderken kesinlikle sıkıntılarımızı çok boyutlu ele almalı, üretime ve ihracata dayalı iktisat modeli yaklaşımımıza ziyan verecek aşırılıklardan kaçınmalıyız. Fakat bu biçimde tekrar olağana dönebiliriz. Umarım hem gerçek kesimi muhafazayı hem kredilerdeki kısıtlamaları kaldırmayı ve bankaların üzerindeki zarurî karşılık baskısını azaltmayı hem de Merkez Bankası rezervlerini cari açığı rahatlıkla finanse edebilecek noktaya getirmeyi, fiyat istikrarıyla birlikte eş vakitli sağlayabiliriz. Yüzde 5 oranında alışık olduğumuz yıllık ekonomik büyümeyi gerçekleştirirken de bir daha cari açık vermemek için kesinlikle uzun vadeli yapısal dönüşümlere, projelere ve önemli ıslahatlara gereksinimimiz var, bu cins projeleri konuşmalıyız lakin o vakit istihdam kaybının önüne geçer, işsizlik oranını yüzde 10’un altında tutabiliriz. Bunun için de önümüzdeki 1,5 yılı nasıl yönetim edebileceğimize âlâ bakmamız, 2026 yılından sonra neler yapacağımızı konuşmamız gerekiyor.” değerlendirmesinde bulundu.
“Politika faizi 2025 sonuna kadar yüzde 25’e inebilir”
Hakan Ortan, sıkılaşmada şimdi kredilerin büyümesindeki sonun gevşemesini beklemediklerini, bankaların bu süreci yönetebileceğini belirterek, faiz indirim döngüsünün ne vakit başlayacağına dair şunları kaydetti:
“Ekim ayı Para Politikası Kurulu toplantısında Merkez Bankasının bir aksiyon almayacağını, yalnızca kelamlı ve yazılı yönlendirmeyle izleyen periyotta faiz indirimlerine başlayabileceğinin sinyalini vereceğini sanıyorum. Yıllık enflasyonun ve enflasyon eğiliminin siyaset faizi düzeyinin altında kalıcı olarak şekilleneceğinin net olarak görülmesiyle birlikte kasım ayından itibaren 250 baz puan düzeyinde faiz indirimleri için fırsat oluşacağı ve bu yılın sonunda siyaset faizinin yüzde 45’e, önümüzdeki yılın sonunda da yüzde 25’e indirilebileceği kanaatindeyim. Bu, Türkiye’de enflasyonun denetim altına alınması, sistemin işleyişi ve gerçek kesim üzerindeki yükün hafiflemesi üzere ögelerle birleştiğinde 2026 yılına umutla bakmamızı sağlar. Enflasyonun da 2025 sonunda yüzde 20 civarına düşebileceğini öngörüyoruz. Bu, bizim için pek çok istikrarın sağlanması açısından kıymetli. Bu seyahat, Orta Vadeli Program (OVP) ve maliye siyasetiyle destekleniyor. Türkiye’nin de sanırım bunu başarmaktan diğer devası yok.”
“Hanehalkı, aylık enflasyon yüzde 1’lere indiğinde inanç hisseder”
İş Bankası Genel Müdürü Aran, enflasyonda hanehalkının hissettiği enflasyon ile piyasa beklentileri ortasındaki makasa ait de hanehalkının, baz tesiri devreden çıkıp da aylık enflasyon yüzde 1’ler düzeyine indiğinde fakat itimat hissedeceğini, o nedenle hanehalkındaki beklentinin piyasa beklentilerine yakınsaması için aylık enflasyonun gerçek manada yüzde 1’li düzeylere, hatta yüzde 1’in altına inmesi gerektiğini söyledi.
Aran, okulların açılması, servis fiyatı artırımları, eğitim masrafları üzere nedenlerle eylül ayında bunun hissedilemeyeceğini lakin ekim ayından itibaren yakınsama olacağı fikrini lisana getirdi.
Ekonomiye dair 2024 beklentilerini de paylaşan Ortan, Türkiye’nin büyüme oranının yüzde 3,5, cari açığının 30 milyar dolar, işsizlik oranının yüzde 9-10 aralığında olmasını, TL’nin de yılı gerçek bazda pahalanma ile kapatmasını öngördüklerini belirtti.
“Krediyi, öyküsü olan nitelikli yatırımcılar kullanacak”
Hakan Ortan, kredi sınırlamaları içerisinde kredilerin yüklü olarak kıssası olan nitelikli yatırımcılara gideceğini, kredi sıkışıklığının 2025 yılı boyunca devam edeceğini düşündüğünü söyledi.
Merkez Bankasının “kimse faiz indirimi beklemesin” telaffuzuyla temelinde bunu anlatmaya çalıştığını belirten Ortan, “Bu sıkılık devam edecek. Şu anda kredi ile ilgili ne yaşıyorsak bunu aslında 2025 yılı boyunca da yaşayacağız. Bugün 50 değerliyse o gün de 25 değerli olacak. Zira beşerler faiz indirim döngüsü başladığında ‘Bir sonraki ay faiz inecek. Ben niçin artık kullanayım?’ diyecek. O yüzden vakte karşı yarışan, bir an önce bir şey yapmak isteyen, öyküsü olan nitelikli yatırımcılar değişken faizli krediyi tercih edecekler. Vakitle da faiz maliyetleri azalacak, hem TL hem yabancı para (YP) faizlerin tarafı bundan sonra aşağı gerçek olacak. Bu nedenle sabit faizli krediye bu periyotta çok ilgi olmayacaktır.” diye konuştu.
“Zorunlu karşılıklar bankaların karlılığı üzerinde baskı oluşturuyor”
Sıkılaştırma adımlarından, düzenlemelerden bankacılık bölümünün en çok öz kaynak karlılığı ve net faiz marjı açısından etkilendiğinin altını çizen Ortan, karlılığı belirleyen net faiz marjının ve öz kaynak karlılığının bankacılığın en değerli rasyoları olduğunu vurguladı.
Parasal sıkılaşmanın bir modülü olarak mecburî karşılık oranlarının artırıldığını, bankaların yüzde 50 faiz vererek topladığı mevduatın önemli bir kısmını krediye dönüştüremeden Merkez Bankasına düşük faizle zarurî karşılık olarak verdiğini belirten Ortan, bu durumun, net faiz marjını etkilemesinin doğal sonucu olarak bankaların karlılığı üzerinde bir baskı oluşturduğuna dikkati çekti.
Bankaların yılın birinci 6 ayında en çok bunun zorluğunu yaşadığını tabir eden Ortan, bunu telafi etmek mümkün olmadığı için de geçen yıla nazaran, bir evvelki çeyreğe kıyasla bankaların karlılıklarının da gerçek bölüme paralel olarak azaldığını söyledi.
“Buradaki trend, kasım ayından itibaren değişebilir ve bankacılık tekrar karlı hale gelebilir”
Buradaki trendin, fiyat istikrarının sağlandığı, enflasyonun düşme eğilimine girdiği, aylık enflasyonda da fiyatlama davranışının değiştiğinin görülmesiyle birlikte kasım ayından itibaren değişebileceğini ve bankacılığın tekrar karlı hale gelebileceğini belirten Ortan, “Zor bir periyodu geride bıraktığımızı ve artık bundan sonra bankacılıkta net faiz marjının güzelleşeceği periyoda gireceğimizi umut ediyorum.” dedi.
Aran, bankacılık kesiminde 30 Haziran 2024 prestijiyle donuk alacak sayısının 216,5 milyar TL düzeyine geldiğini, bunun 147,9 milyar lirasının ticari nitelikte, 68,8 milyar TL’sinin de kişisel nitelikte olduğunu, 68,8 milyar TL’lik kısmın 31,2 milyar TL’sinin ise kredi kartlarından geldiğini bildirdi. Ortan, bölümde 30 Haziran prestijiyle problemli alacak oranının yüzde 1,54, ticari taraftaki oranın yüzde 1,37, ferdî taraftaki oranın yüzde 2,08, kredi kartlarında oranın da yüzde 2,04 olduğunu söyledi.
“Kredi kartlarında yeni bir düzenleme gereği kalmadı, sistem kendi kendini düzeltme noktasına geldi”
Kredi kartları tarafında çok net bir halde donuk ve problemli alacak oranlarının arttığını, kart sahibinin zati para harcayamaz, yalnızca borç öder hale geldiğini belirten Ortan, “Sistemdeki kredi kartları ile harcama kapasitesi, aslında kart sahibi harcayamadığı için düşüyor. Kredi kartlarında bu yüzden artık yapılabilecek taksit fiyatını da harcamayı da muhtemelen limitlerin dolu ve sıkıntılı olma hali belirleyecek. Münasebetiyle bence kredi kartlarında yeni bir düzenleme gereği kalmadı. Zira sistem esasen kendi kendini düzeltme noktasına geldi. O nedenle artık düzenleme noktasını geçtik diye düşünüyorum. Olan oldu ve sonuçlarını görmeye başladık.” biçiminde konuştu.
Aran, ferdî krediler tarafındaki bozulmanın bir müddet daha devam etmesini beklediklerini, ticari krediler tarafının ise daha denetimli gittiğini, orada yavaş olan artış ivmesinin 2025 yılında hızlanabileceğini söyledi.
“OVP’de endüstriciler, üreticiler, ihracatçılar açısından bir öyküye gereksinim var”
OVP’ye ait de yorumlarını aktaran Ortan, mevcut iktisat siyasetlerinin aslında çok yeni olduğunu, münasebetiyle majör bir değişiklik beklemediğini, OVP’ye uygun bir gidişat bulunduğunu aktardı. Ortan, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Bence OVP’de yapılabilecek olan şu; fiyat istikrarını sağladığımızda, enflasyonu denetim ettiğimizde, OVP gayelerine ulaştığımızda nasıl bir Türk sanayicisi, nasıl bir ihracatçı, nasıl bir üretim ortamı görmek istiyoruz? Bu ortamda hangi kaynaklar nerelere yatırılmalı, ne yapılmalı? Bu hususta güçlü bir öyküye gereksinim var. Vardiya sayısını, personel sayısını azaltarak, 2026 sonrasındaki periyoda nasıl hazır olunması gerektiğini bilmeden bu süreci sağlıklı olarak yönetmek mümkün olmaz diye düşünüyorum. Bir yandan enflasyonla uğraş ederken öbür yandan hangi yatırımları yapmaya devam etmeliyiz, verimliği arttırmak için neler yapmalıyız, bunların finansmanını uğraşa ziyan vermeden nasıl sağlarız? Yapılacakların bir mali genişleme olarak algılanmamasını nasıl sağlarız? Bunun düzenekleri ne olmalı? Bunların konuşulması gerekiyor. OVP’de bir şey güncellenecekse bu da gerçek bölümün ‘Tamam, biz 2025 sonuna kadar tabloyu anladık lakin 2026 sonrasında ha deyince tekrar rekabetçi olamayacağız. O ortada ne yapmamız gerekiyor?’ sorusunun ayrıntılıca yanıtlanması ve bankaların kredi kullandırabilecekleri alanların açılması bahisleridir.”
“Uzun vadede üreten kesitlere yönelik sistemleri konuşmak gerekir”
Dijital dönüşüm, yeşil dönüşüm, verimlilik artışı ve toplam faktör verimliği başlıklarının bu noktada kritik olduğunu vurgulayan Ortan, yüksek faiz ortamında uygulanan önlemlerle çelişmeyen katma paha yaratacak yatırımları teşvik edici ve destekleyici siyasetlerin ortaya konulabileceğini; üreten, yatırım yapanlara yönelik uzun vadeli birtakım adımlar atılabileceğini söyledi.
İş Bankası Genel Müdürü Aran, şöyle devam etti:
“Bu üzere taahhütlerin ortaya konulması, mutabakat sağlanması halinde üreten kesim, iş dünyası bir şeyler yapılacağına dair itimat duyduğunda parayı kendisi koyar, yurt dışındaki parasını, kasada tuttuğu parasını yatırıma aktarabilir, harcayabilir. Hasebiyle tam bir inanç ortamı yaratıldığında atıl durumdaki kaynaklar ülke iktisadına kazandırılabilir. Bu devirde yapılabilecek en hoş şey inancı tesis etmek, gerçek dalın yanında olunduğunu güçlü biçimde söz etmek… Bunun için de düşünceli periyotta izlenen siyasetlere ziyan vermeyecek stilde uzun vadede üreten, yatırım yapan kesitlere yönelik Kredi Garanti Fonu (KGF) gibisi düzenekleri konuşmak gerekir.”
“Enflasyon yüksekse enflasyon muhasebesi uygulanmasından daha doğal bir şey yok”
Enflasyon muhasebesine ait de Ortan, “Bence enflasyon muhasebesi uygulanmalı. Ortada enflasyon varsa ve yüksek bir orandaysa enflasyon muhasebesinin uygulanmasından daha doğal bir şey yok. Enflasyon muhasebesi uygulanmadığı durumda bilançolar aldatıcı olacak ve bozulmalar da geç fark edilecektir. Bu da şirketlere maalesef telafisi çok sıkıntı ziyanlar verebilir.” dedi.
Aran, Türkiye’nin gri listeden çıkmasının bilhassa ülkenin prestiji, bankacılık dalının prestiji, yurt dışında iş yapma kolaylığı açısından büyük bir kazanım olduğunu vurguladı.
Mood’y’s’in Türkiye’nin notunu iki kademe artırmasıyla ilgili de Ortan, bunun içeride yapılan işlerin doğruluğunu teyit etmesi açısından değerli olduğunu, dış finansmana daha kolay ve daha ucuz erişilmesine vesile olan her not artışı ve ülkenin risk düzeyindeki her düşüşün aslında iktisada para, kaynak olarak döndüğünü söyledi.
Küresel iktisada ait beklentiler
Küresel iktisada dair yorumlarını da paylaşan Ortan, jeopolitik risklerin olduğu her ortamda oynaklığın da çok fazla olacağını, oynaklığın ise öngörülebilirliği azaltan bir faktör olduğunu tabir etti.
Aran, dünya iktisadını genel olarak yavaşlayan büyüme, kademeli dezenflasyon ve merkez bankalarının ihtiyatlı para siyaseti duruşlarının şekillendirdiğini, mevcut görünümün 2025 yılında da büyük ölçüde tesirli olacağının varsayım edildiğini belirtti.
Önümüzdeki devirde esas merkez bankalarının faiz indirimlerine devam etmesinin beklendiğine dikkati çeken Ortan, enflasyonda gözlenen katılık, devam eden jeopolitik riskler ve emtia fiyatlarındaki mümkün dalgalanmalar nedeniyle bu sürecin ihtiyatlı olarak yönetilmesi gerektiğini kaydetti.
