Daima Duyuyoruz Lakin Kim Ortaya Attı Bilmiyoruz: Işık Suratını Birinci Olarak Kim, Neden Ölçmüştü?
Işık hızı, fizikî olayların ve temel kanunların anlaşılmasında kritik bir rol oynuyor. Bu suratın bu kadar sabit olması ve öbür suratlardan farklı olarak uzay ve vakti nasıl etkilediği, bilim insanlarının ve meraklıların ilgisini çekmeye devam ediyor.
Gelin bu kere de ışık suratını birinci kimin bulduğunu anlatalım.
Hepimizin fizik kitaplarından tanıdığı Galileo Galilei, aslında ışık suratını ölçmeye çalışan birinci kişilerdendi.
Henüz 17. yüzyıldayken, iki kişinin bilinen bir arada, ellerinde kapalı fenerlerle durdukları bir deney gerçekleştirmişti. Bir kişi fenerini açınca başkası de ışığı görür görmez elindeki feneri açıyordu. Galileo, iki fener ortasındaki süreyi kaydetmeye çalışsa da başarılı olamadı.
Bu, sırf bir teşebbüs olarak kalmıştı. Ancak bu fikrin sahiplerinden biri olduğunun tekrar de altını çiziyoruz. Pekala bu deneyi kim başarabilmişti?
Danimarkalı gökbilimci Ole Christensen Romer.
Romer, ışık suratını ölçmek için başarılı çalışmalar gerçekleştiren birinci bilim insanı oldu. Kendisi, Jüpiter’in en büyük uydusu Io’nun tutulmalarını inceleyerek Dünya’nın Jüpiter’e nazaran pozisyonuna bağlı olarak tutulma müddetlerinde değişiklikler fark etti.
Dünya Jüpiter’e yaklaştıkça, tutulma aralıkları kısalmakta; uzaklaştıkça ise uzamaktaydı. Romer, bu durumu ışığın sonlu suratına bağladı. Dünya ve Jüpiter ortasındaki uzaklık arttıkça, ışığın daha uzun bir yol kat etmesi gerektiğini belirtti.
Daha sonra bu keşif üzerine bilim insanları, ışık suratını gerçek bir biçimde ölçmek için çalışmalarını sürdürdü.
1849’da Hippolyte Fizeau, dönen dişli bir çark ve uzak bir ayna kullanarak ışık suratını ölçen birinci kişi oldu. Akabinde, ışık suratının daha kesin ölçümleri için Albert Michelson’un 1920’lerde yaptığı çalışmalar geldi.
Michelson, sekiz taraflı dönen bir ayna düzeneğiyle optik deneyler gerçekleştirerek ışık suratının daha hakikat bir halde hesaplanmasına katkı sağladı.
1983’te milletlerarası bir komite, ışık suratını bugün kabul edilen paha olan saniyede 299.792.458 metre olarak belirledi. Bu kıymet, uzayın derinliklerinden gelen ışığın bize ulaşma suratı olarak kabul edilir ve kozmosun fizikî sonlarının belirlenmesinde kritik bir rol oynuyor.
