Çocuklarda görülen teneffüs yolu enfeksiyonları ve tedavisi

• Çocuklarda görülen teneffüs yolu enfeksiyonları nelerdir?

Çocuklarda görülen üst teneffüs yolu enfeksiyonları rinit (nezle), grip (influenza), farenjit, bademcik iltihabı (tonsillit), orta kulak iltihabı (akut otitis media), orta kulakta sıvı birikmesi (efüzyonlu otitis media), sinüzit ve larenjittir (krup). Alt teneffüs yolu enfeksiyonları ise bronşiyolit, bronşit ve zatürre (pnömoni) formunda görülmektedir.

• Hangi mevsimde daha sık görülür?

Solunum yolu enfeksiyonlarının en sık görüldüğü periyot sonbahar sonu, kış ve ilkbahar mevsimidir. Bunun en değerli nedeni soğuk hava nedeniyle kapalı ortamlarda daha çok bulunulması ve bu formda bulaşın daha kolay olmasıdır.

• Bulaş yolu nedir?

Solunum yolu enfeksiyonlarının temel bulaş hali damlacık yoludur. Öksürük ile ortama salınan virüs partikülleri teneffüs yoluyla bedene alınarak hastalık oluşturur. Bir öteki bulaş yolu da direkt temastır. Bilhassa okul öncesi devirde, kreş ortamındaki çocuklar ellerini çok sık ağız, burun ve gözlerine götürürler. Akabinde ellerini temas ettikleri oyuncak ve eşyalar ile temas eden öteki çocukların birebir biçimde ellerini ağızlarına götürmesi ile mikroplar yayılır.

• Yakınmalar nelerdir?

Rinit: Virüsler tarafından oluşturulan soğuk algınlığında belirtiler burun akıntısı, burun tıkanıklığı, hafif dereceli ateş, öksürük ve boğazda kaşıntıdır. Ayrıyeten gözlerde kızarıklık ve akıntı da görülebilir. Bebeklerde huzursuzluk ve uykuda bozulma da eşlik edebilir.

Grip: Ateş genelde yüksektir. Halsizlik, baş ağrısı, kas ağrısı, boğaz ağrısı tipiktir. Ayrıyeten öksürük, burun akıntısı, nefes darlığı görülebilir. Bazen karın ağrısı, kusma, ishal üzere sindirim sistemi yakınmaları da kelam bahsidir.

Farenjit: Sıklıkla boğaz ağrısı, boğazda yanma, yutkunma zahmeti ve öksürük görülür. Ateş eşlik edebilir.

Bademcik iltihabı: Bademcik iltihabı belirtileri de sıklıkla farenjitte görüldüğü üzeredir. Klinik tablo birçok olguda tonsillofarenjit biçiminde görülür. Beta mikrobuna (A kümesi beta hemolitik streptekok) bağlı bademcik iltihabında boğaz ağrısı, ateş, halsizlik, baş ağrısı, kas ağrısı ve uzunluğunda ağrılı lenf bezi tipiktir. Kimi olgularda kızıl döküntüsü görülür. Tersine, viral enfeksiyon belirtileri (öksürük, düşük dereceli ateş, burun akıntısı, ses kısıklığı, öksürük, gözlerde akıntı gibi) beklenmez.

Orta kulak iltihabı: Öksürük, burun akıntısı ve burun tıkanıklığı üzere yakınmalar ile seyreden bir üst teneffüs yolu enfeksiyonunun seyri sırasında ortaya çıkan bir komplikasyon olan orta kulak iltihabında yakınmalar kulak ağrısı, kulakta akıntı ve ateş halinde görülür. Bebeklerde huzursuzluk, ağlama ve uyku meseleleri sıktır.

Orta kulakta sıvı birikmesi: durumunda ise hafif dereceli bir işitme kaybı haricinde bulgu yoktur. Bu durum hafif olduğu için ebeveynler tarafından fark edilmeyebilir yahut yüksek sesle televizyon izleme yahut okul muvaffakiyetinde düşme görülebilir.

Akut bakteriyel sinüzit: Belirtiler ekseriyetle uzamış öksürük, burun akıntısı, burun tıkanıklığı, ateş ve sıklıkla gözler etrafında olan baş ağrısıdır.

Krup: Üst teneffüs yolu enfeksiyonunun seyri sırasında ani başlangıçlı ses kısıklığı ve havlar biçimde kaba öksürük yakınması tipiktir. Bu öksürük birçok defa gece geç saatte görülür.

Zatürre: Ateş, öksürük, halsizlik ve iştahsızlık tipik belirtilerdir. Teneffüs derdi bulguları (sık nefes alıp verme, göğüs kafesinde çekilme, nefes darlığı, inleme, morarma) görülebilir. Ayrıyeten karın ağrısı, baş ağrısı ve göğüs ağrısı da belirtiler ortasındadır.

Bronşiyolit: Temel olarak iki yaş altı çocuklarda görülen bronşiyolitte belirtiler öksürük, burun akıntısı, ateş, beslenme zahmeti ve hışıltıdır. İlerlemiş olgularda teneffüs badiresi bulguları görülebilir.

• Solunum yolu enfeksiyonlarının tanısı nasıl konulur?

Üst teneffüs yolu enfeksiyonlarında teşhis birden fazla sefer klinik olarak konulur. Bademcik iltihabında beta mikrobunun tanısı boğaz kültürü yahut süratli antijen testi ile mutlaklaştırılır. Salgın periyodunda hekiminiz ise klinik olarak şüphelendiğinde influenza için süratli antijen testinin yapılmasını isteyebilir. Ayrıyeten, pandemi periyodunda teneffüs yolu enfeksiyonlarının en değerli etkenlerinden biri olan Covid-19 için gerekli şartlarda PCR yahut süratli antijen testinin yapılmasını isteyebilir. Covid-19 teşhisinin konulmasının temel maksadı konut izolasyonu ile toplumun korunmasıdır. Alt teneffüs yolu enfeksiyonlarında da teşhis sıklıkla klinik olarak konulur. Bununla birlikte, hastane yatışı gerektiren, teşhisin kesin olarak konulamadığı yahut tedaviye karşılığın kâfi olmadığı durumlarda akciğer röntgeni ve kan testleri istenebilir.

• Solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisi nasıldır?

Viral üst teneffüs yolu enfeksiyonlarının tedavisi destekleyicidir. İstirahat ve bol sıvı tüketilmesi önerilir. Burun tıkanıklığı mevcutsa serum fizyolojik içeren damlalar rahatlatıcıdır. Soğuk algınlığı ilaçlarının bilhassa 6 yaş altında doktor tarafından reçete edilmedikçe kullanılmaları önerilmez. Bunun nedeni etkinliklerinin kısıtlı olması ve çeşitli yan tesirlerinin bulunmasıdır. Mevsimsel gripte, yakınmaların birinci iki gününde ise ayrıyeten antiviral tedavi başlanabilir. Kimi özel durumlarda doktor tarafından antibiyotik tedavisi reçete edilebilir.

• Solunum yolu enfeksiyonlarında antibiyotik kullanımının yeri nedir?

Doktorunuz çocuğunuzda orta kulak iltihabı, akut bakteriyel sinüzit ve beta enfeksiyonuna (A kümesi beta hemolitik streptekok) bağlı tonsillit/farenjit kelam konusu olduğunda antibiyotik tedavisi reçete edecektir. Ayrıyeten zatürre mevcutsa ve bakteriyel etken olduğu düşünülüyorsa da antibiyotik tedavisi önerecektir. Bu durumlar haricindeki teneffüs yolu enfeksiyonları viral etkenler ile oluşmaktadır. Bu nedenle hekiminiz reçete etmedikçe antibiyotik kullanmanız uygun değildir.

• Gereksiz antibiyotik kullanımının olumsuz sonuçları nelerdir?

Gereksiz antibiyotik kullanımı; hastanın ilaç yan tesirleri nedeniyle ziyan görmesine, tedavi maliyetinin artmasına ve tüm dünya için değerli bir tehdit ögesi olan antibiyotiklere karşı direnç gelişmesine neden olmaktadır. Bu yüzden, tüm ilaç tedavilerinde olduğu üzere, antibiyotik kullanımında da “akılcı ilaç kullanımı” unsurlarına uyulması değerlidir. Akılcı antibiyotik kullanımı için; gerçek teşhis sonrası gerçek antibiyotik, uygun yoldan, aktif dozda, uygun doz aralığında ve mühletle verilmelidir.

• Antibiyotik kullanırken nelere dikkat edilmelidir?

Ailelerin antibiyotik kullanırken doktor reçetesi ve önerilerine uyması kıymetlidir. Öncelikle eczaneden verilen antibiyotiğin hekimin reçete ettiği form ve içerikte olduğu denetim edilmelidir. Antibiyotiğin önerilen ölçüde, doz aralığında ve müddetle kullanılması kıymetlidir. Aileler tarafından en sık yapılan antibiyotik kullanım yanlışlarında biri çocuğun yakınmalarının azalması ile antibiyotiğin önerilen müddetten erken kesilmesidir. Bu durum enfeksiyonların tam olarak tedavi edilememesi ile sonuçlanabilir. Tedavinin erken kesilmesi yahut doz atlama, örneğin beta enfeksiyonuna bağlı tonsillofarenjit üzere durumlarda bilhassa kalp ve böbrekler ile ilgili değerli komplikasyonların görülmesine neden olabilir.

• Antibiyotik direnci nedir? Nasıl azaltılır?

Belirli bir antibiyotiğe karşı direnç, kelam konusu antibiyotiğin uygun tedavi dozunda bakterileri öldüremediği ve çoğalmalarına neden olamadığı manasına gelmektedir. Bu durum mevcut enfeksiyonun tedavi edilememesine neden olmaktadır. Antibiyotik direnci kıymeti giderek artan bir global sıhhat meselesidir.

Güncel bir OECD raporunda ülkemizde sistemik antibiyotik reçetesi oranı %31 iken birebir oran birçok Avrupa ülkesinde %10-20 ortasında bildirilmiştir. Yakın vakitli bir memleketler arası değerlendirmeye nazaran, Türkiye’nin hastane enfeksiyonları tarafından antibiyotik direnci en yüksek OECD ülkesi olduğu bildirilmiştir.

Antibiyotik direncini azaltmak için oluşturulmuş milletlerarası ve ulusal çeşitli düzenlemelere uyulması çok kıymetlidir. Hastalar açısından ise el yıkama, doktor tarafından reçete edilmeyen antibiyotiği kullanmamak, konutta antibiyotik bulundurmamak, reçete antibiyotiği önerildiği müddet ve doz aralığında kullanmak, enfeksiyon hasatalıklarına karşı gerekli olan aşıları yaptırmak antibiyotik direncini azaltacak tedbirlerdir.

• Çocuklarda antibiyotik kullanımı için yaş sonu var mıdır?

Antibiyotikler için yaş sonu yoktur ve yenidoğan devrinden itibaren kullanılmaktadır. Bununla birlikte birtakım antibiyotikler muhakkak bir yaşın altında kullanılmamaktadır. Tabip; bakteriyel etken düşündüğü durumlarda yaş, enfeksiyonun tipi, mevsim ve altta yatan hastalık üzere faktörler gözeterek uygun antibiyotik tedavisini planlar. Kültür üremesinin saptanması ise tedavinin etkene yönelik olarak yönlendirilmesine imkan tanır.

• Çocuklarda teneffüs yolu enfeksiyonlarında nelere dikkat edilmelidir?

Solunum yolu enfeksiyonlarının en değerli kısmını soğuk algınlığı olguları oluşturur. Tedavi destekleyicidir. Kimi durumlarda, klinik tablo orta kulak iltihabı, sinüzit, zatürre yahut bronşiyolite ilerler. Aileler bu enfeksiyonlara ilişkin üstteki belirtiler görüldüğünde (kulak ağrısı, uzamış öksürük ve burun akıntısı, hışıltı, teneffüs kahrı bulguları gibi) tabibe başvurmalıdır. Misal biçimde viral yakınmaların eşlik etmediği boğaz ağrısı, ateş ve halsizlik de boğazda beta enfeksiyonunun bir belirtisi olabileceği için doktor başvurusu gerektirir. Doktor tarafından reçete edilen tedavinin yanlışsız formda kullanılması ve aile tarafından antibiyotikler başta olmak üzere reçete edilmeyen ilaçların başlanılmaması değerlidir.