Çeşitlerin yok olmaması için Ay’da “gen bankası” kurulabilir

Bildiğimiz manadaki tek hayat üzerinde yaşadığımız Dünya’da bulunuyor. Buna karşın insan kaynaklı iklim değişikliği ve ömür alanı tahribatı nedeniyle sayısız tıp yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Kritik çeşitlerin yok oluşu insanlığın da yok oluşuna neden olabilir. Öte yandan uzaydan gelebilecek kâfi büyüklükteki bir kaya kesimi da bildiğimiz ömrü yok edebilir. Pekala ya Dünya’nın dışında hayatın pasif de olsa binlerce yıl devam edebileceği bir sığınak inşa edebilseydik? Bilim insanları tam da bunu önererek Ay’da bir “gen bankası” kurulmasını öneriyor.

Binlerce çeşidin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu bir devirde bilim insanları radikal bir plan geliştirdi: Ay’da gezegenimizin en değerli ve risk altındaki canlılarının korunmuş örnekleriyle dolu bir kasa. Uzmanlardan oluşan milletlerarası bir takım, iklim değişikliği ve habitat kaybından kaynaklanan tehditlerin önüne geçemediğimizi ve acil hareket planına muhtaçlık duyulduğunu söylüyor.

Yaşam için Ay’da “biyodepo” önerisi

Korunmuş hücrelerden ve bunların içindeki değerli DNA’lardan oluşan bir “biyodepo”, tehlike altındaki çeşitlerin küçük popülasyonlarındaki genetik çeşitliliği artırmak ya da en makus senaryo olan yok olma durumunda klonlama için kullanılabilir.

Öte yandan biyolojik örnekleri felaketten korumak için bir depo yeni bir fikir değil. Bugün Dünya’da buna misal bir şey zati yapılıyor. Norveç’in kutba yakın bir adasında bulunan Svalbard global tohum deposu, hastalık yahut kuraklık nedeniyle yok olması halinde kritik tohumları dondurulmuş olarak saklıyor. Lakin bu tesis bile tam müdafaa sağlamıyor. Bir mühlet öne sıcak hava dalgasının bir sonucu olarak yaşanan sel felaketi buna örnek olarak gösteriliyor. Bu tip depolar yalnızca doğal değil, beşerî tesirler nedeniyle de tehlike altında. Hatırlanacağı üzere 2022’de Ukrayna’nın tohum bankası Rusya tarafından yok edilmişti.

Bilim insanları tam da bu nedenlerden ötürü Ay biyodeposunu öneriyor; iklim bozulması, jeopolitik olaylar yahut öbür Dünya merkezli felaketlerin erişemeyeceği bir yer. Ay’ın güneş ışığına hiçbir vakit maruz kalmayan bölgeleri bulunuyor. Bu bölgelerdeki kraterlerden yararlanarak biyolojik gereçleri ekstra gayret gerekmeden -196 derecede yani mutlak sıfırda koruma etmek mümkün.

Önerilen plana nazaran numuneler üç günlük Ay seyahati boyunca radyasyondan korunan bir kapta saklanmadan evvel Dünya’da kriyojenik olarak depolanacak. Akabinde Ay’a ulaşıldığında bunlar azamî radyasyon muhafazası sağlamak için iki metre derinliğe gömülecekler. Her konteyner kolay takip için bir radyo çipine de sahip olacak.

Bilim insanları ayrıyeten yıldızlı kaya balığından alınan canlı hücreleri başarılı bir formda koruma etmek için, hücrelerin tüm biyolojik faaliyetlerin duracağı kadar soğuk sıcaklıklarda saklandığı bir teknik olan kriyoprezervasyonu uygulamış durumda. Yıldızlı kaya balığının jenerasyonu tehlike altında değil, lakin mercan resifi ekosistemlerinin sıhhatinin korunmasında değerli bir rol oynuyor. Bu balık çeşidinden 100’den fazla birey, ay biyodeposu için kriyoprezervasyon protokollerinin oluşturulmasına katkıda bulunacak. Bundan sonra grup, odak noktasını öteki cinslere gerçek genişletecek.

Fikrin gerçeğe dönüşmesi için kritik canlı ve çeşidin stabil ve sağlıklı bir halde kriyoprezerve biçimde depolanabildiğini göstermek gerekiyor. Bununla birlikte numunelerin sağlıklı bir formda Ay’a götürmek gerekiyor. Ayrıyeten Ay’ın en soğuk bölgelerinde -robotlar için bile uygun olmayan yerler- bunların gömülmesi gerekiyor. Maliyetler ve karşılaşılan zorluklar göz önüne alındığında önerilen Ay biyodeposu fikri şimdilik bilim kurguya daha yakın konumlanıyor. Projenin ve çalışmanın başındaki Mary Hagedorn, “Bunu nasıl yapacağımızı biliyoruz, yapabiliriz ve yapacağız da, fakat bunu başarmak onlarca yıl alabilir” diyor. Lakin kendisi bir noktada bunun olacağından emin.