Bipolar bozukluk
BİPOLAR BOZUKLUK
Bipolar Bozukluk aşikâr bir sistem olmaksızın yineleyebilen mani, depresyon ya da her iki periyodu de kapsayan karma periyotlarla karakterize olan ve bu periyotlar ortasında kişinin büsbütün düzeldiği (ötimik dönem) süreğen seyirli bir duygulanım bozukluğudur .
Bipolar Bozukluk her iki cinsiyette başlangıç yaşı ve sıklığı emsal olmakla birlikte ömür uzunluğu yaygınlığı çeşitli çalışmalarda %0,9 – %1,7 ortasında bulunmuştur. Bipolar Bozukluk yeti yitimine neden olan hastalıklar ortasında sekizinci sırada yer almaktadır.
Bipolar Bozukluk Sınıflandırılması
Bipolar Bozukluk, ruhsal bozukluların tanısal ve sayımsal el kitabında BAB I, BAB II, BAB III, diğer türlü isimlendirilemeyen BAB, genel tıbbi duruma yahut husus kullanımına bağlı his durum bozuklukları, öteki türlü isimlendirilemeyen his durum bozuklukları halinde sınıflandırılmıştır. DSM IV antidepresan tedavinin yol açtığı mani devirlerini Bipolar Bozukluk I içine almamış, bu durumu ‘’maddenin neden olduğu mani dönemi’’ tarifi altında ele almıştır.
Bipolar Bozukluk Tarihî Gelişimi
Yaklaşık 2500 yıl öncesinde Eski Yunan ve Roma periyodunda ağır çökkünlük ve taşkınlık periyotları geçiren bireyler gözlemlenerek duygudurum bozuklukları tanımlanmaya başlanmıştır.
Mani, birinci sefer Homeros tarafından İlyada destanının giriş kısmında kullanmıştır. Hipokrat (MÖ 450’lerde) ise ‘’kara safra’’ ile ilişkilendirdiği melankoliyi ‘’iştahsızlık, ümitsizlik, uykusuzluk, çabuk sonlanma ve huzursuzluk’’ hali olarak sistematik bir halde tanımlamıştır. Öfori ve taşkınlığı birinci sefer Aretaeus tanımlamış ve melankolinin maninin başlangıcı ve bir kesimi olduğunu söylemiştir.
Pinel’in 17. yüzyılda akıl hastalarının tedavisi sırasındaki müşahedelerini kayıt ettirmesi, hastaların boyutsal olarak izlenmesini sağlamıştır.
“Affektif hastalık” tabirini birinci kere 1924’te Bleuler kullanmıştır. 1957’de Leonard Kraepelin, manik depresif hastalığı klinik seyrine nazaran iki kümeye ayırarak, “bipolar bozukluk” ve “monopolar bozukluk” tabirlerini kullanmaya başlamıştır. 1970’lerde bu hastaların tümü için “duygulanım bozukluğu” tarifi kabul edilmiştir (20). 1976’da Dunner ve arkadaşları bipolar II bozukluğu tanımlamışlardır. 1987’de ise Akiskal ve Mallya “ılımlı (soft) bipolar spektrum” kavramını tanımlamıştır.
Bipolar Bozukluk Ne Sıklıkta Görülür?
Genellikle 15-25 yaşları ortasında başlayan Bipolar Bozukluğun birinci devri sıklıkla depresyon ile karekterizedir. İUB her iki cinsiyette başlangıç yaşı ve sıklığı benzeri olmakla birlikte ömür uzunluğu yaygınlığı çeşitli çalışmalarda %0,9 – %1,7 ortasında saptanmıştır.
Bipolar Bozukluk Teşhis Kriteleri
Genellikle hastalığın birinci devri depresyonla başladığı için ekseriyetle birinci etapta depresyon tanısı ile takip edilen şahıslar ilerleyen yıllarda yaşadıkları hipomani ya da mani devri sonrasında Bipolar Bozukluk tanısı ile takip edilmeye başlanırlar. Bu yüzden depresyon nedeni ile başvuran şahıslarda detaylı kıymetlendirme yapılması koşuldur.
Bipolar Bozukluk Seyri Nasıldır?
Bipolar bozukluk tekrarlayan bir beyin hastalığıdır. Hastalık depresyon, mani, karma periyot ve düzelme devirlerinden oluşur. Hastalığın birinci periyotları depresyonla başladığında bu durum etrafı ve hasta tarafından çok önemsenmeyebilir. Lakin ilerleyen yıllarda daha gürültülü bir tablo olan mani devrine erken müdahale edilmezse hastaneye yatarak tedavi edilmesi gerekebilir.
Bipolar bozukluk sıklıkla yineleyen ve başlangıçı ekseriyetle depresyon periyodu ile karakterize bir hastalıktır. Devirler ortası mühlet ve devirlerin tipi iddia edilemese de, devirler ortasındaki müddetin birinci periyotlar ortasında daha uzun olduğu (5-10 yıla kadar uzayabilen bir süre), daha sonrasında bu müddetin giderek kısalarak muhakkak bir vakit aralığında tekrarladığı düşünülmektedir. Bir mani devri sonrasında %90’dan fazla muhtemellikte ikinci bir duygudurum periyodu geçiren hastaların 10 yıllık izleminde ortalama 4 devir geçirdikleri saptanmıştır.
Genellikle sinsi bir formda başlayıp ve 2-4 ay ortasında süren depresyon devri öncesinde üzücü bir hayat olayının varlığı birinci depresyon dönemiminin atlanmasına neden olabilir. Tedavi görmeyen hastalarda vefat ya da sakatlıkla sonlanan intihar oranı %15 civarındadır. Hastalığın süregenleşmesine; ileri yaşta başlangıç, tedavinin gecikmesi, birinci periyodun uzun sürmesi, düşük gelir seviyesi neden olabilir.
Mani devri sıklıkla ani başlayıp ortalama 4-6 hafta sürer. Hastaların %10-20’ si yalnızca mani periyodu geçirmelerine karşın tek bir mani devri enderdir. 2 yıl içinde hastaların % 40-50 si ikinci bir mani devri geçirirler. Depresyon periyodundan farklı olarak tedavi için müracaat daha sıktır.
İlk mani periyodundan sonra bireyler kollayıcı tedavi altına alınması gerekir ve bu müddet ortalama 5 yıldır. Bu 5 yıllık müddette rastgele bir atak yaşamazsa kişi ilaçları azaltılarak kesilebilir. Atakların sıklığı, mühleti ve şiddeti bireyden şahsa, periyottan periyoda değişkenlik göstermektedir. Atakların ne vakit görüleceği pek bilinmese de mevsimsel geçiş devirlerinde yani yazdan sonbahara, kıştan birinci bahara geçiş devirlerinde alevlenmeler daha sıktır. bilhassa bu periyotlarda uyku hijyenine dikkat edilmesi büyük değer arz eder.
Koruma tedavisindeki Bipolar hastalarında 10 yıl boyunca remisyon oranı %31,72 olarak tespit edilmiştir. Mani devri sonrasındaki 4 yılda, olguların %72‘ si mani ya da depresif periyot yaşamaktadırlar. İlaç ahengi âlâ olan hastalarda bile beş yıl içinde yineleme oranı %73’tür. Mani ya da karma periyot sonrasında hastaların yalnızca % 24‘ünde fonksiyonel düzelme sağlanmaktadır. Bipolar bozukluk hastaların okul, iş ve münasebetlerinde bariz yeti yitimine neden olmakta, hastalık belirtileri hayatlarının yarısında devam etmektedir.
Bipolar Bozuklukta Olumlu Gidiş Göstergeleri
* Düzgünlük devirlerinin uzun olması
* Mani devirlerinin baskın olması
* Depresif periyotların çok uzun sürmemesi
* Ağır psikotik belirtilerin bulunmaması
* Hastalığın tek uçlu çeşitten daha çok iki uçlu tıpta olması
* Genç yaşta olma
* Ailenin his dışavurumunun düşük olması
* İş-uğraşı durumunun olumlu olması
* Ağır kişilik bozukluğunun olmaması
* Alkol-madde kullanmama
Bipolar Bozuklukta Olumsuz Gidiş Göstergeleri
* Kişilerarası münasebetlerin azalması
* Nöropsikolojik gelişimde bozulma
* Düşük eğitim düzeyi
* Sık hastane yatışı
* Şiddetli hastalık dönemleri
* Duygudurum dengeleyicilerine makûs yanıt
Bipolar Bozukluk Hastaları Çalışabilir mi?
Bipolar Bozuklukta hastalık devirleri dediğimiz mani ve depresyon devirleri dışında hasta büsbütün eski sıhhatine kavuşmuştur ve çoğunlukla da çalışmasına mahzur bir durum yoktur. Lakin ülkemizde bu hasta kümesinin damgalanması ve büyük bir hastalığının olduğu için çalışmayacağı yanılgısı bu şahısların iş bulmasında ya da iş ömründe karşılaştıkları aksiler sonucunda motivasyonlarında azalma olabilmektedir.
Düzenli takip ve tedavi altındaki hastaların büyük çoğunluğu çalışabilir olduğunu unutmamalıyız.
Bipolar Bozukluk Evlenebilir mi?
Yukarıda da bahsettiğimiz üzere nizamlı takip ve tedavi altında ki bipolar bozukluk hastaları eşlerine bilgi verilerek evlenmesinde çoğunlukla sakınca bulunmamaktadır. Fakat hastalığın tabiatı, tekrarlama ihtimali, tedavi süreci ile ilgili kesinlikle mustakbel eş adayı bilgilendirilmelidir. Bipolar bozukluk sırasında uygulanacak ilaç tedavisi sırasında şayet hasta kişi bayansa gebelik periyodunda ilaç tedavilerinin kesilmesi gerekmektedir.
Mani periyodu ölçütleri
A. En az bir hafta süren (hastaneye yatmayı gerektiriyorsa rastgele bir süre), olağandışı ve daima yükselmiş, taşkın ya da irritabl farklı bir duygudurum periyodunun olması.
B. Duygudurum bozukluğu devri sırasında aşağıdaki belirtilerden üçü (ya da daha fazlası) (duygudurum yalnızca irritabl ise dördü) bariz derecede bulunur.
1. Benlik saygısında abartılı ölçüde artma ve grandiözite.
2. Uyku ihtiyacında azalma (örn. Yalnızca 3 saat uyuduktan sonra kendini dinlenmiş hisseder).
3. Her zamankinden daha konuşkan olma ya da konuşmayı sürdürmeye zorlama.
4. Fikir uçuşmaları ya da öznel olarak fikirler yarışıyormuş üzere yaşantılama.
5. Çelinebilirlik (yani dikkat çok çarçabuk kıymetsiz ya da ilgisiz bir dış uyarana çekilebilir).
6. Maksada yönelik aktiflikte artış (toplumsal olarak, işte ya da okulda, ya da cinsel olarak) ya da psikomotor ajitasyon.
7. Berbat sonuçlar doğurma mümkünlüğü yüksek, zevk veren etkinliklere çok katılma (sınırsızca alış veriş yapma, fikirsizce cinsel teşebbüslerde bulunma, aptalca iş yatırımları).
C. Bu belirtiler bir karma periyot belirtilerini karşılamaz.
D. Bu duygudurum bozukluğu mesleksel fonksiyonellikte, olağan toplumsal etkinliklerde ya da diğerleriyle olan bağlantılarda bariz bir bozulmaya yol açacak ya da hastaneye yatırmayı gerektirecek şiddetlidir yahut psikotik özellikler içerir.
E. Bu belirtiler bir hususun (örneğin ilaç berbata kullanımı, bir tedavi için kullanılan bir ilaç ya da öbür bir tedavi yöntemi) ya da genel bir tıbbi durumun (örneğin hipertroidizm) direkt fizyolojik tesirlerine bağlı değildir.
Major depresif devir ölçütleri
A. İki haftalık bir devir sırasında, daha evvelki fonksiyonellik seviyesinde bir değişiklik olması ile birlikte aşağıdaki belirtilerden beşinin (ya da daha fazlasının) bulunmuş olması; belirtilerden en az birinin ya depresif duygudurum ya da ilgi kaybı ya da artık zevk alamama olması gerekir.
1. Ya hastanın kendi bildirmesi (örneğin üzgün ya da boşlukta hisseder) ya da diğerlerinin gözlemesi (örneğin ağlamaklı bir görünümü vardır) ile
belirli, çabucak her gün, yaklaşık gün uzunluğu süren depresif duygudurum olması. Not: Çocuklarda ve ergenlerde irritabl duygudurum bulunabilir.
2. Çabucak her gün, yaklaşık gün uzunluğu süren, tüm etkinliklere karşı ya da bu aktifliklerin birçoklarına karşı ilgide besbelli azalma ya da bu etkinliklerden zevk alamıyor olma (ya hastanın kendisinin bildirmesi ya da diğerlerince gözleniyor olması ile belirlenir).
3. Perhizde değilken değerli ölçüde kilo kaybetme ya da kilo alma (örneğin bir ayda vücut tartısında %5’den fazla değişim) ya da çabucak her gün iştahta artma ya da azalma olması. (Not: Çocuklarda beklenen kilo artımının olmaması.)
4. Çabucak her gün uykusuzluk ya da çok ahenge olması.
5. Çabucak her gün psikomotor ajitasyon ya da retardasyon olması (sadece huzursuz yada yavaşlama olduğu hislerinin hasta tarafından belirtilmesi değil, bunların öbürleri tarafından da gözleniyor olması gerekir).
6. Çabucak her gün yorgunluk ya da güç kaybı olması.
7. Çabucak her gün değersizlik, çok ya da uygun olmayan suçluluk hisleri (sanrısal olabilir) olması (sadece hasta olmaktan ötürü kendini kınama ya da suçluluk duyma değil).
8. Çabucak her gün düşünme ya da ağırlaşma yetisinde azalma ya da kararsızlık olması (ya hastanın söylemesi ya da öbürleri tarafından gözlenmesi gerekir).
9.Yineleyici mevt fikirleri (sadece mevt korkusu değil), özgül bir plan olmaksızın yineleyici intihar fikirleri, intihar teşebbüsü ya da intihar etmek üzere özgül bir tasarı olması.
B. Bu belirtiler bir karma devir belirtilerini karşılamamaktadır.
C. Bu belirtiler klinik açıdan besbelli bir kahra ya da toplumsal, mesleksel alanlarda ya da değerli öbür fonksiyonellik alanlarında bozulmaya neden olur.
D. Bu belirtiler bir hususun (örneğin ilaç berbata kullanımı, bir tedavi edici ilaç) direkt fizyolojik tesirlerine ya da genel bir tıbbi duruma (örneğin hipotiroidizm) bağlı değildir.
E. Bu belirtiler yasla daha düzgün açıklanamaz, yani sevilen birinin kaybından sonra bu belirtiler 2 aydan daha uzun sürer ya da bu belirtiler fonksiyonellikte besbelli bozulma, değersizlik niyetleri ile hastalık seviyesinde uğraşma, intihar niyetleri, psikotik belirtiler ya da psikomotor retardasyonla bellidir.
BİPOLAR BOZUKLUK TEDAVİSİ
Manik depresif hastalığın tedavisinde emel mani ve depresyon devirlerinin yaşanmasını engellemek, bireye yine mesleksel ve toplumsal fonksiyonelliğini kazandırmaktır. Tedavide duygudurum düzenleyici ilaçlar ve antipsikotik ilaçlar kullanılmaktadır. Elektrokonvulsif tedavi (EKT) şiddetli depresyon ve mani periyotlarında tesirli ve inançlı bir tedavi metodudur Hastalık devrinde yaşanan problemlerin tahlili ve kişinin yine eski hayatına dönmesi için psikoterapi ile desteklenmelidir. Şiddetli atak periyotlarında hastayı kısa müddette ve en az ziyanla sıhhatine kavuşturmak için hastaneye yatış yapılmalıdır.
