“Ayşe tatile çıksın” parolasıyla hafızalara kazınan Ayşe Güneş Ayata, Kıbrıs Barış Harekatı’nın 50. yılında AA’ya şöyle konuştu:

Kıbrıs Barış Harekatı‘nda “Ayşe tatile çıksın” parolasına ilham veren dönemin Dışişleri Bakanı Turan Güneş‘ın kızı Prof. Dr. Ayşe Güneş Ayata, harekatın 50. yılı hasebiyle Anadolu Ajansına (AA) konuştu. Ayata, “Babam Turan Güneş ve Bülent Ecevit, ‘başka ülkelerden bizi dinliyorlar’ niyetiyle İkinci Harekat’ın başlaması için bir parola belirlemeye karar veriyorlar. ‘Ayşe tatile çıksın’ parolası babasından Ecevit’e bir işaret oluyor.” dedi.

Türkiye, garantörlük hakkını kullanarak ve Ada’daki Türklerin bedellerini de dikkate alarak 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı ‘nı başlattım. Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu Kararı ile İngiltere ve Yunanistan’a “barışın yine sunumui sağlamak amacıyla müzakerelere başlama” davetinde bulunan Türkiye, 22 Temmuz’da harekatı durdurdu.

Garantör ülkelerdeki Kıbrıs’ın tahlili için görüşmelere başlandı. 25 Temmuz 1974’te 1. Cenevre Konferansı, 30 Temmuz’da Cenevre Deklarasyonu ile son buldu. 8 Ağustos’ta başlayan konferansta, Yunanistan, Ada’da yeni anayasal sistem oluşumuna yönelik tüm teklifler reddedildi ve anayasaya ait varılacak bir uzlaşma için Türk birliklerinin geri eklenmesini ön şart olarak ileri ileri sürdü. 2. Cenevre Konferansı görüşmelerinden de sonuç çıkmayınca 14 Ağustos’ta “Ayşe tatile çıksın” parolasıyla Kıbrıs Barış Harekatı‘nın ikinci basamağı başladı ve 16 Ağustos’ta ateşkes ilan edildi.

Parolada ismi geçen Prof. Dr. Ayata, 19 yaşında ODTÜ Toplumsal Bilimler Bölümü’nde öğrenciydi.

Dönemin Dışişleri Bakanı Turan Güneş’in kızı Ayşe’nin, tatil için tek başına değil, emniyetli bir aileyle seyahat etmesi için dönem Turizm Bakanı Orhan Birgit ile yaptığı sohbet, bir anda Cenevre-Ankara çizgisinde Kıbrıs Barış Harekatı‘nın parolası oldu.

ODTÜ Siyaset Bilimi ve Kamu İdaresi Kısmı Başkanlığından emekli olunabilmesi akabinde konuk öğretim üyeleri arasında üniversitede misyonunu sürdüren ve “Ayşe tatile çıksın parolası bir sembol, Kıbrıs Barış Harekatı‘nın asıl kahramanı ben değilim.” politikasıyla 50 yıl basına göründün Prof. Dr. Ayata, harekatın 50. yılın kıymetine atfen AA’ya konuştu.

1974’te Kıbrıs Barış Harekatı olduğunda babası Turan Güneş’in Dışişleri Bakanı olduğunu hatırlatan Ayşe GüneşAyata, harekat öncesinde Çin’e resmi ziyarette bulunmuş, annesinin babasının yanında olduğunu, kendisininse babasını ve erkek kardeşiyle Ankara’da izlediğini anlatmıştı.

Bu süre zarfında ODTÜ’de devir sonucunu imtihanlarının sona erdiğini aktaran Prof. Dr. Ayata, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Biz doğal harekat bilgisi, bu nedenle ben de kendime tatil planları yapıyorum ve anneannemin İstanbul’daki mütevazı yazıcılığıyla giderim diye düşünüyorum. Çin gezisi bir hafta 10 gün gidiyorduk ve annem, babam gittiğinden ben de tatile gitme planı yapıyorum. Natürel Sampson Darbesi olduğu vakit geçiriyor Çin’de babama haber veriyorlar. Babam acil olarak Türkiye’ye dönüyor. Ben daha sorunu vahametinin farkında değilim. Tahminen de Türkiye’deki hiç kimse bunun farkında değil. Hatta babamın mümkün olduğu gece, ben artık tatile çıkabileceğim için İstanbul’a anneannemin yanına gittim. Babam bir sonraki sabah telefon etti ve ‘Hemen dönüyorsun.’ dedi. Bir arkadaşının arabası geliyormuş Ankara’ya, yani gece İstanbul’a gitti ertesi sabah tekrar Ankara’ya döndüm. Böylece tatilim yarıda kesildi, ben de biraz bozuldum, o denli bitti.”

20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nın birinci kademesinin akabinde babasının geniş bir heyetle Cenevre Konferansı’na katılmasını sağladı Ayşe GüneşAyata, o dönemki liderlerin başbakanı Bülent Ecevit ile CHP’li bakanların, takviyelerini sağlamak üzere heyetin uğurlamaya geldiğini söyledi.

Prof. Dr. Ayata, “Ayşe tatile çıksın” parolasının burada nasıl yer aldığını şöyle anlattı:

“Babam, o sırada Turizm Bakanı Orhan Birgit’e ‘Tatile giden bilen birileri varsa Ayşe’yi de birlikte gönder. Bu işler çok uzun sürecek.’ diyor. Birinci Harekattan sonra Kıbrıs’ta Türklerin bulunduğu yer son derece küçük, Girne, birazcık Girne’nin çevresinde sıkışık bir alan… Yani o alanın içine sıkışmış olan bir Türk düzeni orda yaşaması herhalde çok sıkıntı görünüyor. Yani doğal olarak istenen bir mutabakanın sürdürülmesi muhtemeldir. Ancak mutabakat sağlanmadığı zaman da bir askeri harekatın biraz daha genişletici bir şekilde yapılması mümkün olabilir diye düşünülüyor ve onun için de ‘bir parola belirleyelim’ diyorlar. Ben istihbaratçı olmadığım için tam olarak bilmiyorum diye düşünüyorlar; Babam Turan Güneş ve Bülent Ecevit, ‘başka ülkelerdeki bizi dinliyorlar’ kanıyla İkinci Harekat’ın başlaması için bir parola belirlemene karar veriyorlar. ‘Ayşe tatile çıksın’ parolası babasından Ecevit’e bir işaret oluyor. Babamın biraz evvel de benim tatilimi konuştuğu için ‘Ayşe tatile çıksın’ diyeyim diyor ve sen de o vakit anla ki bu müzakereler de çok fazla bir yere gidemeyecek şekilde görünüyor ve bir biçimde harekat hazırlığı yapılmaya başlansın.”

Cenevre Konferansı’nda Türkiye, İngiltere ve Yunanistan’ın garantör ülkesi, Kıbrıslı Rumların ve Kıbrıslı Türklerin ise rekabet olarak yerlerini hatırlatan Prof. Dr. Ayata, “O günler Orhan Birgit’in kız kardeşi ve annesi de tatile gitmişler. Orhan amca da ‘ Ayşe de bir yere gitmek istiyormuş. diyor ve babama pazarlıkdeyken ‘Eğer ayrılırsa Ayşe de yol verirse tatile çıksın.’ diye ileti gönderiyor. Müzakere devam ederken ‘Ayşe tatile çıksın’ lafı nereden çıktı diye. diyor. Lakin bu şekilde heyetin içinde bir Ayşe’nin tatiliyle bu parolanın kontağı ortasında bir bağ oluyor.” diye konuştu.

Prof. Dr. Ayata, açıklamalarını şöyle sürdürdü:

“Son gece, yani ikinci harekatın başlangıcından önceki gece artık ortaya çıkıyor ki yani savaşın yürüyemeyeceği bir taraf kalıyor. Ancak şu şekilde bir şey var, taktik olarak da Türkiye’nin önceden bunun planlanmış olmasını istemiyorlar, zira o da semptomların yürüyemeyeceği önemli bir sorun. devam ederken ‘Türkiye harekata başladı’ densin de istemiyorlar. Babam bu sefer Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla kriptolu olarak ‘Ayşe tatile çıksın’ diye bir iletisi, Bülent Ecevit’e sahiden gönderiyor.”

“Gece 02.00 tarihli bildiri Silahlı Kuvvetler’e gidiyor”

Ayşe GüneşAyata, bundan sonraki bölümün oluşturulduğu formülle anlatılacağını belirterek, şöyle konuştu:

“Dışişleri Bakanlığında o vakit teleks başında bir meslek memuru olarak Ertuğrul Apakan oturuyor. Apakan, daha sonra Kıbrıs hususuyla ayrılık ilgilenmiş ve Dışişleri Müsteşarlığı yapmış olan bir büyükelçi. Apakan şifreyi çözüyor. Şifre: ‘Ayşe tatile çıksın’. sonra bakanın kızı tatile geliyor… Ertuğrul Apakan bu durum biraz mütereddit kalıyor. Ancak iletisi alıyor ve Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı’na gidiyor. Müsteşar da ‘aman ne diyorsun’ diyor ve iletisi kapıldığı üzere Bülent Ecevit’e gidiyor böylece harekat hazırlığı başlıyor. Gece geç saat 02.00 civarında iletişme bakanlığa ve oradan da Silahlı Kuvvetler’e gidiyor, harekatın bilgilerin sinyali oluyor. Kesildiği an harekat başlasın.

Babamın daha sonra Londra’da Kıbrıslı Türklere baktığına o gece Rauf Denktaş’a ‘Şimdi siz çıkın, Lala Mustafa Paşa’dan beri Kıbrıslı Türklerin gördüğü mezalimi iki saat kadar anlatın.’ diyor. Müzakereler sırasında kelam kırmak yok, herkes istediği kadar konuşmak. Denktaş da 2 saattir lakin laf bitince bu sefer baba başlıyor, bireysel konuşmalara konuşuyor. Biraz daha sıkıntıyı uzatarak. Bir ülkeden sonra diğer ülke temsilcileri ‘Türkler bu işi uzatıyor’ diyorlar. Ondan sonra da müzakereler kesiliyor. Müzakereler kesildikten sonra Kıbrıs’a ikinci harekat başlıyor.”

“Parola olarak kararlaştırdığımız kız Ayşe de burada”

Ayşe Güneş Ayata, bu olaydan sonraki sabah annesinin telefonunu açtığını ve “Biz burada daima senden bahsediyoruz.” Anlattığını aktarırken, o vakitten neden kendisinden bahsedildiğini anlamadığını söyledi.

Konferans sonrası Esenboğa Havalimanı’na, Bülent Ecevit ve bütün hükümet yetkilileri ile birlikte heyeti karşılamaya gittiklerini lisana yapan Prof. Dr. Ayata, “Orhan Birgit, gazetecilikten gelmeydi ve gazetecilere bu parola olayını içeriyordu. gazetecilere, ‘Dışişleri Bakanımız Turan Güneş ile ortamızda bir parola kararlaştırdık. Parola olarak kararlaştırdığımız Turan Güneş’in kızı Ayşe de burada’ dedi. Beni gösterdi ve ben de o adımın parolası olduğunu öğrendim.”

“İsmim bir sembol lakin ben bu olayın kahramanı değilim”

Ayşe GüneşAyata, Esenboğa Havalimanı’nda gazetecilere Bülent Ecevit’in, “Ayşe tatile çıksın” parolasındaki Ayşe’nin kendisi olduğunu işaretleyerek akabinde çalışmasının nelerin yürütülmesin sorulması üzerine şöyle konuştu:

“Çok gurur duyulması, çok keyifli olan bir husus hiç şüphe yok ki. Üstünden 50 yıl geçti. 50 yıl sonra bile hatırlanan bir sembol olması ve zamanın zaman tekrarlanması, gazetelere çıkması, insanların gelip bana ‘Tatile çıkan Ayşe siz misiniz?’ diye soruyor, hepsi çok hoş, çok memnun ve gurur verici.Benim ismim bir sembol lakin ben bu olayın kahramanı değilim.Bu olayın kahramanları, o zamanın başbakanı Bülent Ecevit, Babamın Dışişleri Bakanı Turan Güneş, Türk Silahlı Kuvvetleri ancak ben değilim. değerli bir olay olağan ki ve benim onları sahiplenmem pek mümkün değil. O erdemin sahibi ben kullanıyorum, onun sahipleri aşikâr.”

“Sembolün bir şeklide yaşatılabilmesi önemli”

Harekatın akabinde 50 yıl boyunca bilhassa temmuz zamanlarında gazetecilerin kendisini aradığı bir açıklama yapmayı istediğini aktaran Prof. Dr. Ayata, kendisinin ise bu bahis hakkında iki karar verdiğini belirtti, şunları açıkladı:

“Birincisi siyaset bilimci kimliğim ile benim ismimle olan bir semboller dizisini birbirinden farklı tutmak istedim. İkinci kararım ise harekatın 50. yıl dönümüne dek konuşmamak, şayet ölmez de sağ böbreklerimin 50. yılda beklediğini. 50. yılda çok sevilen bir sembol olduğunu düşünüyorum. Yaşayan çok az insan kaldı. Esasen o hükümetten sağ olan iki bakan var, ismiyle birlikte bilinen bir de ben varım. Ondan sonra da başka kimse yok. O zamanın yapılanların ne kadar büyük bir cüret edilebildiğini, ne o ana kadar ulusal hislere ve çıkarlara sahip olarak hareket edilmesi gerektiğini gösteren bir sembol olduğunu düşünüyorum.

Prof. Dr. Ayata, “Ayşe tatile çıksın” parolasının, harekata yüklediği manasına ait soru üzerine güncelleme yaptığını kaydetti:

“Babam kederi ki şayet ismin Ayşe yapmayı sembolik yapamazdık. Evet Ayşe benim, o tatile çıkan Ayşe de benim lakin öbür taraftan Ayşe, Türkiye’de en çok bilinen bayan isimlerinden biri. Sokakta Ayşe diye bağırdığınız vakit size 5-6 kişi bakar. İsmim bu kadar yaygın bir isim kaynağı ve bu kadar çok sayıda çeşitli bölümler tarafından kullanılan bir isim bilgisi tahminen de bu kadar uzun süre bilinemezdi. Yani bu sembolün yaşamasının değerli nedenlerinden birinin bireysel zamanının adımının Ayşe olması ile ilgili olarak da hiçbir şüphe yok.”

“İlk Kıbrıs ziyaretim çok etkileyiciydi

Harekattan sonra KKTC’ye giden yıllarla ilgili anılarını paylaşan Ayşe GüneşAyata, şöyle konuştu:

“İlk olarak 1974 yılının 1975’e gelindiğinde gitti. Esasen hükümet düşmüştü ama babam, Bülent Ecevit ve heyetle birlikte gittik. Havaalanına askeriyeden feribotla gitti. Bülent Ecevit’in birinci gidişi. O akıl almaz bir kalabalık miting. Herhalde Kıbrıslı Türklerin hepsi orada, kalabalık o kadar büyük. , bir yerde kırıldım diye çok korkmuşlar. yoğunluğu farklıydı Ben yakınlaşmayla evlendikten sonra Sayın Denktaş bizi balayına Kıbrıs’a çağrıldı ve. balayına gittik. Bizi mütevazı meskeninde ağırladı. Ondan sonra birkaç sefer Kıbrıs’a gittim. ODTÜ’nün Kıbrıs’ta bir yerleşkesi var, oraya da öğretim üyesi üyeliğiyle gittim.”

“Harekat sırasında misyondaki iki bakan ve ben, KKTC’de resmi merasimlere katılacağız”

Ayşe Güneş Ayata, Kıbrıs Barış Harekatı’nın 50. yılı hasebiyle CHP heyeti ile birlikte KKTC’ye kademeli resmi merasimlere katılacağı sözünü verdi. Prof. özel bir süreç.” diye konuştu.

Turan Güneş, parolanın akabinde saatine bakarak ayarlama yapıyor

Prof. Dr. Ayata, Cenevre Konferansı öncesi ve sonrasındaki süreçle ilgili aile arşivinden kaydedilen fotoğrafları da AA ile paylaştı.

Cenevre Konferansı’nın akabinde Esenboğa Havalimanı’nda babası, diğer bakanları ile birlikte karşılamaya gittiğinde Başbakan Ecevit’in “Ayşe tatile çıksın” parolasını basına açıklarken çekilen tarihi fotoğraflara ait Ayşe Güneş Ayata, “Sevgili Ayşe Güneş’e en düzgün şekilde yaşadığımle – Bülent Ecevit 1974′ notunu düştü ve imzaladığı fotoğraf bu.” dedi.

“Ayşe tatile çıksın” parolasının Türkiye’ye ulaştırılmasının akabinde babası Turan Güneş’in, Cenevre Konferansı sırasında saatine bakıldığında anının yansıtan fotoğrafını da gösteren Prof. Dr. Ayata, “Babam bu karede, parolayı Türkiye’ye gönderiyor ve ondan sonra görüşmeler yapmak üzere toplantıya tekrar girerken saatine bakılırken Zira saatin ayarlanması gerekiyor. Türkiye’de harekatın başlatılması saatinin kesilmesinin sağlanması gerekiyor. Onun için saatine bakması çok manalı.” tabirlerini kullandı.