1948’e uzanan Türkiye’nin “uçan kanat” seyahati

“Havacılık askeri bakımdan fevkalâde değerli, Avrupa, Amerika havacılığı ayrıyeten bir spor konusu olarak görmeye başladı, güzel düşünün. Biz de geç kalmayalım, bilgili, yürekli, kanatlı bir gençlik yetiştirelim. Hayalini geniş tut. Uçak yapmayı bile düşün. Cemiyeti kur ve bana çalışmaya başladığınızı bildir.”

Mustafa Kemal Atatürk’ün bu sözleri doğrultusunda 16 Şubat 1925’de, on yıl sonra “Türk Hava Kurumu” ismini alacak olan “Türk Tayyare Cemiyeti” kurulmuştu. Bu cemiyet, Türk Havacılık Sanayi tarihine büyük hizmetler vermiş ve çağın ilerisinde dizaynlar ortaya koymuştu. Onlardan birisi de İkinci Dünya Savaşı sonrasında Türk Hava Kurumu Fabrikası’nın 13’üncü tasarımı olan “THK-13 Uçan Kanat Planörü” idi. TKH-13 güya bugünlerde gökyüzünde uçan jet motorlu uçan kanat ANKA 3’ün geçmişteki yansıması üzere.

THK-13, 1939-1940 yıllarında inşaatı tamamlanan THK Etimesgut Uçak Fabrikası’nda inşa edilen uçaklardan birisiydi. Burada oluşturulan projelerden; THK-1, THK-3, THK-4, THK-6, THK-7, THK8, THK-9 ve THK-13 planör, THK-2, THK-5, THK-10, THK-11, THK-12, THK-14, THK-15 Uçak olarak imal edilmişti. THK-16 jet eğitim uçağı projesi ise, üretilemeden proje bazında kalmıştı. Mevzuyu çok dağıtmamak için başka uçaklara değinmeyeceğim lakin hepsinin başka bir bahiste irdelenmesi gerektiğini düşünüyorum.

İlk uçan kanat: THK-13

Devam edecek olursak THK-13, tek kişilik, uçan kanat dizaynlı bir prototip planördü. 1948 yılında THK-13 uçan kanat projesi Y.Müh. Yavuz Kansu tarafından tasarlanmış ve planör olarak imal edilmiş, test uçuşları Pilot Kadri Kavukçu ve Pilot Cemal Uygun tarafından yapılmıştı.

Yavuz Kansu, THK-13’ü tasarlarken Amerikalıların Northrop ve Alman Horten kardeşlerin uçan kanat projelerinden yararlanmıştı. O devirlerde uçan kanatlar bulunuyor ve üretiliyordu fakat adımlar şimdi yeniydi. Örneğin, Northrop firmasının 400 kilometre sürate ulaşabilen uçan kanat modelleri ürettiği biliniyor o devirlerde. Tabi onlar çoklukla bombardıman uçağı olarak geliştirilmişti.

Hafif olması için ahşap ve kumaştan üretilen THK-13, 20 m kanat uzunluğunda, 2 m yüksekliğinde, 40 m2 sathında, 5 m kanat uzunluğunda ve toplam 490 kg ağırlığındaydı. Tek pilotlu kokpitin üstü açıktı. THK-13 inşa edildiğinde ne yazık ki şimdi Ankara Rüzgar Tüneli bitirilmemişti. Bu nedenle rüzgar testleri, bir THK-15 uçağının üzerine özel bir platform takılıp planörün 1/10 modeli kullanılarak yapılmıştı.

THK-13’ün ilk uçuş testi ise Ağustos 1948’de yapıldı. Çankaya’da uçağın gerisine bağlanarak havalanan THK-13, kimi aksaklıklar nedeniyle zarurî iniş yapmak zorunda kalmıştı. İniş sırasıdna ise kimi ufak hasarlar oluşmuştu.

THK-13 ikinci uçuşunu ise Eylül 1948’de gerçekleştirmiş fakat bu kere planörün pilotu Kadri Kavukçu değil Cemal Uygun’du. Fakat bu uçuş testinde işler istediği üzere gitmedi ve THK-13, kalkıştan kısa bir mühlet sonra yana yatışla düşerek kaza kırıma uğradı. Pilot Uygun başından yaralandı ve talih yapıtı hayatta kaldı. THK-13 ise modüller halinde dağıldı. Yapılan incelemelerde, sağ kanatta bir mengenenin unutulduğu ve bu kesim hareket ederek planörün sağa eğilmesine neden oldu tespit edildi.

Kaza sonrası THK Uçak Fabrikası Müdürü Selahattin Beler, Northrop Aircraft’a istişare talebiyle bir mektup gönderdi. 15 Aralık 1948’de gelen yanıt, epeyce kolay ve diplomatikti. Northrop’un mühendislik yöneticisi Walter J. Cerny, THK-13’ün dizaynına hayran kaldıklarını, iniş grubu düzeneğini beğendiklerini ve THK’nın ileri görüşlü fikirlerini takdir ettiklerini belirtti. Lakin THK’nın ana soruları yanıtlanmadı ve sadece bir broşür gönderildi. THK tarafından gönderilen teknik çizimler ve raporların Northrop’un kurumsal arşivine alındığı belirtildi.

İkinci kaza sonrasında yeni bir THK-13 üretimi başlamış, yanlışları giderilmiş ve tamamlanmış olsa da gerekli alımlı uçağın bulunmaması nedeniyle ikinci planör uçurulamadı ve proje 1949 yılında iptal edildi. Mühendisler bu projenin ileri, teknolojik bir uçağa evrilebileceğini düşünüyordu.

THK-13, savaş sonrası ekonomik zorluklar içinde Alman ve Amerikan uçan kanatlarını inceleyerek geliştirilen yenilikçi bir projeydi. Türkiye’de teknik eğitim ve AR-GE anlayışının şimdi yerleşmediği bu devirde, test sürecinde karşılaşılan problemler basında yanlış raporlandı ve “para israfı, lüks proje” olarak tanımlandı. Bunlar projenin iptaline giden yol olacaktı. THK Başkanı General Seyfi Düzgören’in 28 Aralık 1948’de vefatından sonra projeyi savunan kimse kalmamıştı. Meğer birebir tarihlerde Northrop YB-35 ve YB-49 Flying Wing projeleri de başarısız olmuş ve iptal edilmişti.

Bu uçaklarla, bilhassa YB-49 ile 1940’larda yapılan testler sırasında, uçağın uçan kanat dizaynından ötürü küçük bir radar kesitine sahip olduğu fark edildi. Onlarca yıl sonra, bu zımnî detay Northrop Grumman‘ın gelişmiş B-2 (1989) bombardıman uçaklarının bel kemiğini oluşturacaktı. Hatta iki uçağın kanat açıklığı bir birebirdir.

75 yıl sonra ANKA 3

1948’den tam 75 yıl sonra, 2023 yılında Türk havacılık sanayisinin en kıymetli ögelerinden birisi olan TUSAŞ, bir öteki uçan kanadı havalandıracaktı: ANKA 3. Halihazırda testlerine devam eden, birinci uçuşunu 28 Aralık 2023’te yapan ANKA 3, turbofan motorlu, gövde içinde silah sistemleri barındıran, yüksek yük taşıma kapasiteli, saklılık odaklı, kuyruksuz bir insansız savaş uçağı pozisyonunda.

Keşif, gözetleme ve istihbarat; farklı hava-yer mühimmatları ile taarruz; hava-hava mühimmatları ile düşman helikopter, pervaneli uçak, İHA’larına angaje olarak av taraması; düşman RF yayımı yapan radar ve hava savunma sistemlerini etkisiz hale getirme; hava ve karada dost kuvvetlere himaye; sinyal ve haberleşme istihbarat; elektronik harp; öteki dost ögelerle bir arada operasyon ve haberleşme rölesi üzere bir çok vazifesi yerine getirebilecek. ANKA 3’ün 2025 başında Hava Kuvvetleri’ne teslim edilmesi hedefleniyor.

İçeriğin sonuna gelirken nasıl başladıysak yazımızı da o halde sonlandıralım;
“Türk; yurdun dağlarında, ormanlarında, ovalarında, denizlerinde, her bucağında, nasıl bir bilgi ve kendine inançla yürüyor, dolaşıyorsa, yurdun gökyüzünde de birebir halde dolaşabilmelidir. Bu ise Türk’ü, çocukluğundan, vatan kuşlarıyla, vatan havası içinde yarışa alıştırmakla başlar, işte bugün burada bizi toplayan sebep, o kutsal işe başlama ayinidir. Türk Çocuğu! Her işte olduğu üzere havacılıkta da en yüksek seviyede, gökte seni bekleyen yerini az vakitte dolduracaksın. Bundan gerçek dostlarımız sevinecek, Türk Milleti keyifli olacaktır.”